‘फिपुल्यां’च्या दुनियेत अजूनही बहर

जिल्ह्यात जवळपास १७० पेक्षा अधिक फुलपाखरांच्या विविधरंगी प्रजाती आढळतात. सर्वत्र कोरोनाचा कहर असला तरी फुलपाखरांच्या दुनियेत अजूनही आनंदाचा बहर कायम आहे. पण या इवल्याशा महत्त्वाच्या जीवाचा म्हणावा तेवढा सखोल अभ्यास आजवर झाला नाही. डॉ. रमजझान विराणी, प्रा. डॉ. प्रवीण जोशी यांच्यासारखे मोजके अभ्यासक या जीवाची दखल घेऊन अभ्यास करीत आहेत.

ठळक मुद्देइवलेसे जीव वनसमृद्धीचे निदर्शक : टिपेश्वर, पैनगंगा अभयारण्यासह उमर्डातही अधिवास

अविनाश साबापुरे ।
लोकमत न्यूज नेटवर्क
यवतमाळ : जिल्हा वनसंपदेने नटलेला आहे, पण या वनसंपदेच्या समृद्धीचे जे खरे पाईक आहेत, त्या फुलपाखरांची दुनिया खऱ्या अर्थाने ही श्रीमंती भोगत असतात. सध्या देशभरात फुलपाखरांबाबत जनजागृती करण्यासाठी ‘बटरफ्लाय मंथ’ साजरा केला जात आहे. ‘राष्ट्रीय फुलपाखरा’साठी निवडणूक घेतली जात आहे. या पार्श्वभूमीवर जिल्ह्यातील ‘फिपुल्यां’च्या दुनियेची ही एक सफर...
जिल्ह्यात जवळपास १७० पेक्षा अधिक फुलपाखरांच्या विविधरंगी प्रजाती आढळतात. सर्वत्र कोरोनाचा कहर असला तरी फुलपाखरांच्या दुनियेत अजूनही आनंदाचा बहर कायम आहे. पण या इवल्याशा महत्त्वाच्या जीवाचा म्हणावा तेवढा सखोल अभ्यास आजवर झाला नाही. डॉ. रमजझान विराणी, प्रा. डॉ. प्रवीण जोशी यांच्यासारखे मोजके अभ्यासक या जीवाची दखल घेऊन अभ्यास करीत आहेत. डॉ. विराणी यांनी पांढरकवडा तालुक्यातील टिपेश्वर अभयारण्यात १०३ फुलपाखरांच्या प्रजातींची नोंद केली. तर डॉ. जोशी यांनी यवतमाळनजिकच्या उमर्डा नर्सरीमध्ये बºयाच प्रजाती नोंदविल्या. दोन वर्षांपूर्वी अमोलकचंद महाविद्यालयाच्याच निसर्गरम्य परिसरात फुलपाखरांचा अभ्यास करण्यात आला, तेव्हा १५ प्रजातींची नोंद झाली. टिपेश्वर अभ्यारण्याच्या विस्तीर्ण परिसरात राऊंडेड पायरोट, डनाईड एगफ्लाय, प्लेन टायगर, कॉन ग्रास येलो, बॅरोनेट, लाईम बटरफ्लाय, पेंटेड लेडी अशी विविधांगी फुलपाखरे आढळतात. हीच स्थिती उमरखेडच्या पैनगंगा अभयारण्याची आहे. सायखेडा धरण, उमर्डा नर्सरी, बेंबळा धरण आदी ठिकाणी अभ्यास होण्याची गरज आहे.

विदर्भाच्या ‘या’ उमेदवाराला निवडून द्या !
राष्ट्रीय फुलपाखरु निश्चित करण्यासाठी देशभरातील अभ्यासकांनी एकत्र येऊन फुलपाखरु निवडणूक आयोजित केली आहे. त्यात सात प्रकारच्या फुलपाखरांना ‘उमेदवारी’ देण्यात आली आहे. या सात पैकी कॉमन जेझबेल हे फुलपाखरु यवतमाळसह विदर्भाच्या सर्व परिसरात मोठ्या प्रमाणात आढळते. त्यामुळे या सुंदर फुलपाखराला अभ्यासकांनी एकप्रकारे विदर्भाचा प्रतिनिधी म्हणून देशपातळीवर मान्यता मिळवून देण्याचा प्रयत्न चालविला आहे. ऑनलाईन होत असलेल्या निवडणुकीत कॉमन जेझबेलला भरघोस मतदान करून राष्ट्रीय फुलपाखरु म्हणून निवडून द्यावे, असे आवाहन मानद वन्यजीव अभ्यासक डॉ. रमझान विराणी यांनी केले आहे.

निरोगी पर्यावरणाचे निदर्शक म्हणून फुलपाखरे महत्वाची आहे. परागीकरणातही त्यांची भूमिका महत्वाची आहे. म्हणून पक्षांप्रमाणे फुलपाखरांचेही संरक्षण संवर्धन केले पाहिजे. जनजागृतीसाठी शाळांमध्ये फुलपाखरांच्या अधिवासांना असलेल्या धोक्याची माहिती द्यावी.
- डॉ. रमझान विराणी
मानद वन्यजीव
अभ्यासक, पांढरकवडा

कॉमन टायगर बटरफ्लाय, स्लेटेड टायगर बटरफ्लाय या फुलपाखारांच्या प्रजाती जिल्ह्यात मोठ्या प्रमाणात आढळतात. त्यांची संख्या कायम ठेवणे फ्लावर प्लॉन्टेशनवर अवलंबून आहे. उमर्डा नर्सरीसारख्या ठिकाणी ओलसर भूभाग, मिनरल्स असल्याने फुलपाखरे आढळतात.
- प्रा.डॉ. प्रवीण जोशी,
अमोलकचंद महाविद्यालय
यवतमाळ

जिल्ह्यात फुलपाखरे आढळणारी ठिकाणे
जिल्ह्यात टिपेश्वर वन्यजीव अभयारण्य हे फुलपाखरांचे सर्वात मोठे आश्रयस्थान ठरले आहे. त्या पाठोपाठ पांढरकवडाजवळील सायखेडा धरण, अमोलकचंद महाविद्यालयाचा निसर्गरम्य परिसर, यवतमाळजवळील उमर्डा नर्सरी, बेंबळा जलाशयाचा परिसर आदी ठिकाणी फुलपाखरांच्या देखण्या प्रजाती आढळतात.

कोरोनामुळे मावळला बटरफ्लाय मंथच्या उपक्रमांचा उत्साह
दरवर्षी बटरफ्लाय मंथच्या निमित्ताने येथील उमर्डा नर्सरी परिसरात विद्यार्थ्यांची सहज आयोजित करून प्रत्यक्ष फुलपाखरांची माहिती दिली जाते. मात्र यावर्षी कोरोनामुळे अशा सहलीवर निर्बंध आले असून आॅनलाईन मार्गदर्शनावर भर दिला जात आहे.

फुलपाखरांच्या दुनियेला धोक्यांचा विळखा
जिल्ह्यात झुडुपी जंगले विरळ होत आहे. वृक्षतोड वाढली आहे. ज्या परिसरात फुलपाखरांचा बहुतांश अधिवास असतो, तेथे शेतीचे अतिक्रमण वाढत आहे. यामुळे फुलपाखरांचा वावर कमी होत आहे. याशिवाय कीटकनाशकांचा बेसुमार वापर वाढल्यामुळेही फुलपाखरांच्या अस्तित्वावर गदा येत आहे. विविध कारणांनी तापमान वाढल्यामुळे फुलपाखरांच्या प्रजननावर विपरित परिणाम झाला आहे. त्यामुळे फुलपाखरांना आवडणाºया फुलझाडांची लागवड वाढविण्याची गरज आहे.