कोणत्याही दबावाशिवाय मुलाकडूनच रक्कम किंवा वस्तू; मुस्लीम समाजातील ‘मेहर’ हा विवाहातील धार्मिक हक्क

मेहर ही नवऱ्याची जबाबदारी मानली जात असून ही रक्कम नकद, दागिने, जमिन, घर किंवा इतर मौल्यवान वस्तूंमध्ये दिली जाऊ शकते

उजमा शेख 

पुणे : मुस्लीम समाजातील विवाहमध्ये वधूला दिला जाणारा ‘मेहर’ हा घटक अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो. ‘मेहर’ ही नवऱ्याने आपल्या वधूला देणारी ठराविक रक्कम किंवा वस्तू असते, जी तिच्या सन्मान, स्वातंत्र्य व आर्थिक सुरक्षिततेचे प्रतीक असते.

निकाहच्या वेळी वधू आणि वरामध्ये अनेक अटी ठरविल्या जातात. त्यामध्ये ‘मेहर’ हे एक अनिवार्य आणि मूलभूत तत्त्व आहे. इस्लामिक कायद्यानुसार ‘मेहर’ वधूचा धार्मिक अधिकार आहे आणि तो कोणत्याही दबावाशिवाय दिला जावा, अशी अपेक्षा असते. यामध्ये कोणतीही तडजोड केली जात नाही आणि ती नवऱ्याची जबाबदारी मानली जाते. ‘मेहर’ ही रक्कम नकद, दागिने, जमिन, घर किंवा इतर मौल्यवान वस्तूंमध्ये दिली जाऊ शकते. काही वेळा ही रक्कम विवाहाच्या वेळी दिली जाते, तर काही वेळा ती विवाहानंतरच्या जीवनात कधीही मागणी केल्यावर दिली जाऊ शकते. ही रक्कम वधूच्या गरजेच्या वेळी तिच्या मदतीला येते आणि तिचा वैयक्तिक अधिकार म्हणून ओळखली जाते.

स्त्रीच्या आर्थिक सशक्तीकरणाचे साधन

‘मेहर’ ही संकल्पना केवळ धार्मिकच नाही, तर स्त्रीच्या आर्थिक सशक्तीकरणाशीही संबंधित आहे. विवाहित आयुष्यात महिलेला कधीही कठीण प्रसंग ओढवला, तर ‘मेहर’ची रक्कम तिच्या स्वतःच्या मालकीची असल्यामुळे ती तिच्या गरजांसाठी वापरू शकते. त्यामुळे ‘मेहर’ ही स्त्रीसाठी केवळ विवाहाशी संबंधित रक्कम नसून, तिच्या आत्मनिर्भरतेचा एक आर्थिक आधार आहे.

नवीन पिढीचा सकारात्मक दृष्टिकोन

नवीन पिढीमध्ये ‘मेहर’बाबत अधिक सजगता निर्माण होत असल्याचे अनेक उदाहरणांतून दिसून येते. काही जोडपी आपल्या निकाहनाम्यात ‘मेहर’च्या स्वरूपात केवळ पैसेच नव्हे, तर शिक्षणाचा खर्च, व्यवसायासाठी गुंतवणूक, किंवा मालमत्ताही जाहीर करत आहेत. ही परंपरा काळानुसार रूप बदलत असली, तरी तिचे मूळ उद्दिष्ट वधूच्या सन्मान आणि हक्कांचे रक्षण आजही जपले जात आहे.