सीक्रेट मैत्री! 'या' इस्लामिक राष्ट्रानं भारताशी साधली जवळीक; पाकिस्तानसह तुर्कीलाही मोठा धक्का

भारताचे अरब देशांशी चांगले संबंध असल्याचा मोठा इतिहास आहे. अलिकडच्या काळात हे संबंध आणखी सुधारले आहेत. गल्फ कोऑपरेशन कौन्सिल (GCC) हा भारताचा सर्वात मोठा व्यापारी भागीदार आहे. त्याने केवळ युरोपियन युनियन आणि आसियानलाच नाही तर अमेरिका आणि चीनसारख्या शीर्ष द्विपक्षीय भागीदारांनाही मागे टाकले आहे.

व्यापाराबरोबरच भारत संरक्षण आणि गुप्तचर क्षेत्रात सौदी अरेबियाशी करार करत आहे. या नव्या संबंधांमुळे पाकिस्तानची चिंता वाढली आहे. इस्लामिक देश असल्याने पाकिस्तान अरब देशांशी आपले संबंध टिकवून ठेवण्याचा प्रयत्न करतो परंतु आता भारत अरबांच्या इस्लामिक जगात अधिक मजबूत होत आहे. यामुळे पाकिस्तानाचे अरब देशातील पाय डळमळीत होऊ शकतात.

अरब जगतासोबत भारताच्या आर्थिक संबंधांसोबतच संरक्षण आणि गुप्तचर सहकार्य देखील वाढत आहे. भारत आणि गल्फ कोऑपरेशन कौन्सिल (GCC) यांच्यातील सुरक्षा सहकार्य पूर्वी अशक्य मानले जात होते परंतु गेल्या दशकात ते प्रचंड वाढले आहे. कुठलाही गाजावाजा न करता भारताने सौदी अरेबिया आणि इतर आखाती देशांसोबत संरक्षण सहकार्य निर्माण केले आहे. सौदी अरेबियाचा भारताच्या गुप्तचर संस्थेसोबत RAW सोबतही करार आहे असं द संडे गार्डियनने वृत्त दिले आहे.

२०१४ मध्ये सौदी अरेबियासोबत संरक्षण सहकार्य करारावर स्वाक्षरी करून भारताने या दिशेने मदत करण्यास सुरुवात केली होती. त्यात संयुक्त लष्करी प्रशिक्षण, गुप्तचर माहिती देवाणघेवाण, लॉजिस्टिक्स सपोर्ट आणि हायड्रोग्राफिक सर्वेक्षण यांचा समावेश होता. यामुळे २०१९ मध्ये सुरू झालेल्या स्ट्रॅटेजिक पार्टनरशिप कौन्सिलचा पाया घातला गेला, ज्यात राजनैतिक सुरक्षा आणि आर्थिक गुंतवणूक हे दोन समांतर मार्ग होते.

सौदी अरेबियानंतर भारताने २०१६ मध्ये संयुक्त अरब अमिराती (UAE) सोबत डेझर्ट ईगल हा पहिला संयुक्त हवाई दलाचा सराव आयोजित केला. यामुळे नौदल सराव (गल्फ स्टार-I) आणि दहशतवादविरोधी शहरी युद्ध परिस्थितीत विशेष दलांचे सहकार्य वाढले. तेव्हापासून सौदी आणि UAE नियमितपणे उच्चस्तरीय संरक्षण चर्चेत सहभागी झाले आहेत. भारताने २०१६ पासून अबू धाबीमध्ये संरक्षण अताशे नियुक्त केले आहे आणि २०२१ मध्ये सौदी अरेबियासोबत द्विपक्षीय नौदल सराव केले आहेत.

भारताने २०२३ मध्ये फ्रान्स आणि युएईसोबत ओमानच्या खाडीत पहिला त्रिपक्षीय सागरी भागीदारी सराव सुरू केला, ज्यामुळे आखाती भागीदारांचा समावेश असलेले एक नवीन बहुपक्षीय संरक्षण स्वरूप तयार झाले. २०२२ मध्ये I2U2 च्या स्थापनेसह आखाती नेतृत्वाखालील मिनी-लॅटरलमध्ये भारताची धोरणात्मक एकात्मता नव्याने आकारास आली.

अलीकडच्या वर्षांत भारत आणि सौदी अरेबियामधील गुप्तचर सहकार्य देखील दिसून आले आहे. एप्रिल २०२३ मध्ये सौदी मंत्रिमंडळाने भारताच्या संशोधन आणि विश्लेषण विंग (RAW) सोबतच्या कराराला औपचारिक मान्यता देत एक पाऊल उचलण्यात आले. दोन्ही देशांमधील ही पहिली औपचारिक गुप्तचर समझोता ढाचा होता. यानंतर दोन्ही बाजूंकडून अनेक महत्त्वाची माहिती आदानप्रदान करण्यात आली आहे. विशेषतः अलीकडच्या काळात यात प्रगती दिसून येत आहे.

एप्रिल २०२५ मध्ये पहलगाम येथे झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यानंतर अरब आणि भारताच्या सुरक्षा संबंधांची ताकद दिसून आली. या घटनेवर आखाती देशांनी त्वरित प्रतिक्रिया दिली. आखाती सहकार्य परिषदेने (GCC) या हल्ल्याचा निषेध करत आणि भारताप्रती शोक व्यक्त करणारे प्रादेशिक-स्तरीय निवेदन जारी केले. या गटाकडून एकजुटीची ही एक दुर्मिळ घटना होती असं या संदर्भात एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले.

काही महिन्यापूर्वी भारत सरकारने सौदी अरेबियाच्या पीआयएफला या नियमातून सूट दिली आहे. म्हणजेच पीआयएफच्या विविध कंपन्या आता भारतात स्वतंत्रपणे गुंतवणूक करू शकतील. यामुळे त्यांना भारतीय शेअर बाजारात पैसे गुंतवणं सोपं जाईल. सौदी अरेबियाने भारतात अधिक गुंतवणूक करावी, अशी भारताची इच्छा आहे.

भारत आणि सौदी अरेबिया यांच्यातील संबंधांमुळे पाकिस्तान आणि त्याचा मित्र तुर्की यांना चांगलाच धक्का मानला जात आहे. ऑपरेशन सिंदूरमध्ये तुर्कीने उघडपणे पाकिस्तानला मदत केली होती. तेव्हापासून भारताने तुर्कीला धडा शिकवण्याचा चंग बांधला. तुर्की जगात स्वत:ला इस्लामिक देशांचे नेतृत्व करणारा म्हणून प्रोजेक्ट करतो. परंतु सौदी अरेबिया आणि भारत यांच्यातील या संबंधांमुळे तुर्कीलाही मिरची झोंबली आहे.