Jara Hatke: चित्ता, बिबट्या आणि जग्वार; तिघांची प्रजाती एकच, पण 'असा' ओळखा फरक 

Jara Hatke: अनेकांना चित्ता, बिबट्या हे सारखेच वाटतात, पण हे दोघे तर वेगळे आहेच शिवाय जग्वार हाही त्यांच्यासारखाच आहे, तिघांबद्दल जाणून घेऊ.  

हल्ली ठिकठिकाणी बिबट्याचे हल्ले होत असल्याच्या बातम्या दृष्टीस पडत आहेत, त्यातल्या काही खऱ्या आहेत तर काही AI च्या मदतीने बनावट! मात्र जिथे खरंच बिबट्या येतो, तो चित्ता आहे कि जग्वार याबाबत अनेकांचा गोंधळ होतो. त्याबद्दल जाणून घेऊ. 

जंगलातील चित्ता (Cheetah), बिबट्या (Leopard) आणि जग्वार (Jaguar) हे तिन्ही प्राणी मांजरीच्या मोठ्या जातीतील (Big Cats) असले तरी, त्यांच्यात अनेक महत्त्वाचे फरक आहेत. दूरून पाहिल्यास तिघेही एकाच प्रकारचे ठिपकेदार प्राणी वाटू शकतात, परंतु त्यांच्या त्वचेवरील खुणा, शारीरिक रचना आणि भौगोलिक निवासस्थान यावरून त्यांना अचूक ओळखता येते. या तिघांना वेगळे ओळखण्याचा पहिला आणि सर्वात महत्त्वाचा मार्ग म्हणजे त्यांचे निवासस्थान. चित्ता आणि बिबट्या हे प्रामुख्याने आफ्रिका आणि आशिया खंडात आढळतात (बिबट्या भारतातही मोठ्या प्रमाणावर आहे), तर जग्वार हा प्राणी केवळ मध्य आणि दक्षिण अमेरिका खंडातच आढळतो. त्यामुळे, जर तुम्ही आफ्रिकेत असाल, तर तुम्हाला जग्वार दिसण्याची शक्यता नाही.

या तिन्ही प्राण्यांमधील सर्वात मोठा फरक त्यांच्या त्वचेवरील ठिपक्यांमध्ये असतो. चित्त्याच्या त्वचेवर गोलाकार, स्पष्ट आणि एकसमान काळे ठिपके (Solid Spots) असतात. या ठिपक्यांमध्ये कोणतीही रिकामी जागा नसते. याउलट, बिबट्या आणि जग्वार या दोघांच्याही शरीरावर फुलांसारख्या आकाराचे ठिपके (Rosettes) असतात. मात्र, या दोन प्राण्यांना वेगळे ओळखण्यासाठी या फुलांसारख्या नक्षीच्या मध्यभागी पाहावे लागते. बिबट्याच्या ठिपक्यांच्या मध्यभागी जागा रिकामी असते, तर जग्वारच्या ठिपक्यांच्या गोलाकार कडांच्या मध्यभागी एक लहान काळा ठिपका असतो. याशिवाय, चित्त्याच्या डोळ्यांच्या आतल्या कोपऱ्यातून तोंडापर्यंत 'अश्रू रेषा' (Tear Marks) खाली आलेल्या असतात, जी खूण बिबट्या किंवा जग्वारमध्ये नसते.

शारीरिक रचना आणि शिकार करण्याच्या पद्धतीनुसारही या तिघांमध्ये फरक आहेत. चित्ता हा तिघांमध्ये सर्वात सडपातळ आणि हलक्या वजनाचा असतो. त्याचा बांधा वेगासाठी (Speed) तयार केलेला असतो आणि त्याची नखे आत ओढता येत नाहीत (Non-Retractable Claws), ज्यामुळे धावताना त्याला जमिनीवर चांगली पकड मिळते. तो दिवसा शिकार करतो. याउलट, बिबट्या हा चित्त्यापेक्षा अधिक मजबूत आणि मांसल असतो. तो रात्री शिकार करतो आणि झाडावर चढण्यात अत्यंत कुशल असतो, तसेच आपली शिकार सुरक्षित ठेवण्यासाठी झाडावर घेऊन जातो.

तिघांमध्ये जग्वार हा सर्वात शक्तिशाली आणि स्नायू असलेला प्राणी आहे. त्याची चावण्याची ताकद (Bite Force) या तिघांमध्ये सर्वाधिक असते. त्याच्या शरीराचा बांधा भरभक्कम असतो आणि तो बिबट्यापेक्षा जाड आणि आखूड पायांचा दिसतो. बिबट्या आणि चित्त्यापेक्षा वेगळे म्हणजे, जग्वारला पाण्यात राहायला आवडते आणि तो उत्तम जलतरणपटू (Excellent Swimmer) असतो. अशाप्रकारे, निवासस्थान, ठिपक्यांची नक्षी आणि शरीरयष्टी या मुख्य फरकांवरून या तीन शक्तिशाली वन्यजीवांना सहज ओळखता येते.

जग्वार भारतात बघायला मिळणार नाही, पण चित्ता आणि बिबट्या यांना जाणून घेण्यात होणारा गोंधळ या माहितीनंतर नक्कीच दूर होईल.