हिमालयातील जैवविविधतेवर देशातील ६ महिला शास्त्रज्ञांचे सर्वेक्षण

यावेळी दीड हजार नमुने संकलित करण्यात आले असून....

पुणे : हिमालयातील अतिशय दुर्गम भागात ५८०० मीटर उंचावर जैविविधतेचे सर्वेक्षण करण्याची मोहिम भारतीय प्राणी संस्थेतर्फे (झुलॉजिकल सर्व्हे ऑफ इंडिया ZSI) नुकतीच घेण्यात आली. त्यामध्ये प्रथमच देशातील सहा महिला शास्त्रज्ञांनी सहभाग नोंदवला. महिलांनी खडतर व दुर्गम भागात जाऊन काम करावे, त्यांना प्रोत्साहन मिळावे म्हणून खास भारतीय प्राणी संस्थेकडून ही मोहिम राबविण्यात आली. यावेळी दीड हजार नमुने संकलित करण्यात आले असून, ते प्रयोगशाळेत अधिक संशोधनासाठी पाठविले आहेत. पुण्यातील कीटकतज्ज्ञ डॉ. अपर्णा कलावटे त्यात सहभागी होत्या.

भारताचा आझादी का अमृत महोत्सवातंर्गत उपक्रम झाला. हिमालयातील अटल बोगद्याजवळील कोकसर येथून लाहौल व्हॅलीमध्ये हे सर्वेक्षण झाले. झेडएसआय ही संस्था कोलकाता येथे असून, त्याचे देशभरात विभागीय कार्यालये आहेत. या संस्थेच्या संचालक डॉ. धृती बॅनर्जी आहेत. त्यांनी 2,800 मीटर ते 5,800 मीटर उंचीवरून लुप्तप्राय आणि स्थानिक जीवजंतू विविधतेचा शोध घेण्यासाठी १५ दिवसांची ही मोहिम आखली होती. पंधरा दिवसांच्या सर्वेक्षणात दूरवरच्या दऱ्या (मियार व्हॅली, उदयपूर आणि घेपन व्हॅली, सिस्सू), उंचीवरील मार्ग (बरलाचा आणि शिंकुला) आणि सूरज ताल या गोड्या पाण्याचा तलाव आदींचा समावेश आहे.

डॉ. बॅनर्जी या कीटकशास्त्रज्ञ आहेत. इतर शास्त्रज्ञांमध्ये जीवाश्म तज्ज्ञ डॉ. देबश्री डॅम (झेडएसआय, कोलकाता), सस्तनप्राणी तज्ज्ञ डॉ. अवतार कौर सिद्धू (झेडएसआय, एचएआरसी, सोलन), पक्षीतज्ज्ञ डॉ. इंदू शर्मा (झेडएसआय, डीआरसी, जोधपूर),मोलस्का तज्ज्ञ डॉ. शांता बाला गुरुमायन (झेडएसआय, एपीआरसी, अरुणाचल प्रदेश) आणि किटकतज्ज्ञ डॉ. अपर्णा कलावटे (झेडएसआय, डब्ल्यूआरसी, पुणे) यांचा समावेश होता.

ठिपके असलेल्या प्राण्यांमध्ये रॉयल पिका, मारमोट, याक, हिमालयीन गिधाड, कातडे आणि काही कीटक होते. काही रेकॉर्ड केलेल्या जीवजंतू फक्त त्या विशिष्ट अधिवासात आढळतात. मी नेहमीच भोजपत्र (हिमालयीन बर्च) बद्दल ऐकले होते, तिथे प्र्त्यक्ष पाहिले. एक स्थानिक प्रजाती, जी देवाला अर्पण केले जाते. परंतु या सर्वेक्षणात मी लाहौल खोऱ्यात भागात भोजपत्राची झाडे पाहिली. हे सर्वेक्षण आव्हानात्मक होते कारण बर्याच लोकांसाठी बारलाचा (4850 मी.) आणि शिंकुला (16580 फूट) यांसारख्या उंच भागांचे सर्वेक्षण करण्याची ही पहिलीच वेळ होती.

- डॉ. अपर्णा कलावटे, कीटकतज्ज्ञ, झेडएसआय, पुणे विभागीय कार्यालय