२४ तास नव्हे, अवघ्या 'इतक्या' मिनिटांचा असतो अवकाशातील दिवस! किती वेळा दिसतो सूर्योदय?

आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावरील दिवस पृथ्वीवरील दिवसाप्रमाणे २४ तासांचा नसतो, तर तो अवघ्या काही मिनिटांचा असतो!

भारतीय अंतराळवीर शुभांशू शुक्ला यांनी आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकासाठी (ISS) नुकतेच उड्डाण केले आहे. पण, तुम्हाला माहीत आहे का की, आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावरील दिवस पृथ्वीवरील दिवसाप्रमाणे २४ तासांचा नसतो, तर तो अवघ्या काही मिनिटांचा असतो? या कारणामुळे अंतराळवीरांना एका दिवसात अनेक वेळा सूर्योदय आणि सूर्यास्ताचा अनुभव घेता येतो.

पृथ्वीपासून सुमारे ४०० किलोमीटर अंतरावर लोअर अर्थ ऑर्बिटमध्ये (LEO) स्थित असलेली आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक (ISS) ही एक प्रचंड मोठी वैज्ञानिक प्रयोगशाळा आहे. रशिया, अमेरिका, कॅनडा, जपान आणि युरोप यांनी संयुक्तपणे बांधलेली ही अद्वितीय रचना ताशी २८,००० किलोमीटर वेगाने पृथ्वीभोवती फिरते.

पृथ्वी स्वतःच्या अक्षाभोवती फिरता फिरता सूर्याभोवती फिरते, हे आपल्या सर्वांना माहीत आहे. त्याचप्रमाणे, आयएसएस देखील याच प्रचंड वेगाने पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालते. या अफाट गतीमुळे अंतराळवीरांचा अनुभव खूपच वेगळा असतो.

आयएसएसवर दर दीड तासांनी (९० मिनिटांनी) एक 'दिवस' पूर्ण होतो. याचा अर्थ, अंतराळवीरांना प्रत्येक ४५ मिनिटांनी सूर्योदय दिसतो आणि त्यानंतर पुन्हा ४५ मिनिटांनी सूर्यास्त दिसतो! पृथ्वीवर सूर्योदय आणि सूर्यास्त दिवसातून एकदाच होतो, पण आयएसएसवर एका पृथ्वीवरील दिवसात तब्बल १६ वेळा सूर्योदय आणि सूर्यास्त अनुभवता येतो.

रात्रीच्या वेळी, जेव्हा आयएसएस पृथ्वीच्या सावलीत येते, तेव्हा खाली पृथ्वीवरील शहरांचे लुकलुकणारे दिवे आकाशातील ताऱ्यांसारखे चमकताना दिसतात. हे दृश्य अंतराळवीरांसाठी खूपच अद्भुत आणि अविस्मरणीय असते.

आयएसएसवरील वेळेचे व्यवस्थापन कोऑर्डिनेटेड युनिव्हर्सल टाइम (UTC) नुसार चालते. यामुळे अंतराळवीरांना त्यांच्या कामाचे वेळापत्रक निश्चित करण्यास मदत होते.

राकेश शर्मा यांच्यानंतर शुभांशू शुक्ला हे अंतराळात जाणारे दुसरे भारतीय ठरले आहेत. त्यांच्यासाठी हा अनुभव केवळ वैज्ञानिकदृष्ट्याच नव्हे, तर मानसिक आणि भावनिकदृष्ट्याही अत्यंत महत्त्वाचा असेल. एकाच 'दिवसात' १६ वेळा सूर्योदय आणि सूर्यास्त पाहणे, हे पृथ्वीवरील आपल्या अनुभवापेक्षा कितीतरी वेगळे आहे.