खतांचे 'लिंकिंग' शेतकऱ्यांच्या बोकांडी

Nagpur : कंपन्यांसह दुकानदारांचा अधिक मार्जिन असलेली खते विकण्यावर भर

लोकमत न्यूज नेटवर्क 
नागपूर : रासायनिक खत उत्पादक कंपन्या अधिक मागणी व कमी मार्जिन असलेली खते कमी मागणी व अधिक मार्जिन असलेल्या खतांसोबत लिंक करून दुकानदारांना खरेदी करायला भाग पाडतात. त्यामुळे दुकानदार याच पद्धतीने खते लिंक करून शेतकऱ्यांना विकतात. याचा भुर्दंड शेतकऱ्यांनाच सहन करावा लागतो.

मागील काही वर्षांपासून डीएपी (१८:४६:०:०) आणि १०:२६:२६:० या दोन खतांची मागणी वाढली आहे. या दोन्ही खतांवरील सबसिडी विचारात घेता मार्जिन कमी आहे. तुलनेत २०:२०:०:० व १६:१६:१६:० या खतांची मागणी कमी असून, त्यावरील सबसिडी व मार्जिन अधिक आहे. कंपन्या डीएपी आणि १०:२६:२६:० ही खते दुकानदारांना तर दुकानदार शेतकऱ्यांना लिंक करून विकतात. शेतकऱ्यांनी ही खते खरेदी करण्यास नकार देताच दुकानदार त्यांना इतर खते किंवा सूक्ष्म अन्नद्रव्ये असलेली अधिक मार्जिनची खते विकत घेण्यास भाग पाडतात. आपल्याला २० टन डीएपी खरेदी करायचे असल्यास कंपन्या आम्हाला एकमुस्त डीएपी विकत न देता किमान पाच टन २०:२०:०० किंवा इतर खते खरेदी करायला भाग पाडतात, अशी माहिती अनेक दुकानदारांनी दिली. हा प्रकार कृषी विभागाला माहिती आहे. तक्रारी झाल्यास कृषी विभागाकडून दुकानदारांवर कारवाई केली जाते. त्यांना हा प्रकार करायला भाग पाडणाऱ्या कंपन्यांना याबाबत साधी विचारणा देखील केली जात नाही. त्यामुळे हा प्रकार व शेतकऱ्यांवरील भुर्दंड वर्षागणिक वाढत चालला आहे. याला आळा घालणार कधी, असा प्रश्नही शेतकऱ्यांनी उपस्थित केला आहे.

खतांवरील सबसिडीत कपात
रासायनिक खतांवर न्युट्रीएन्ट बेस सबसिडी दिली जाते. ही सबसिडी खत उत्पादक कंपन्यांना दिली जाते. मागील तीन वर्षांत केंद्र सरकारने खतांवरील सबसिडीमध्ये किमान ५० टक्क्यांनी कपात केली आहे. खते तयार करण्यासाठी लागणाऱ्या घटकांच्या दरावर ही सबसिडी ठरविली जाते. त्यामुळे ही सबसिडी दरवर्षी कमी, अधिक होत असते. सरकारने यावर्षी खतांवरील सबसिडी कमी केली असली तरी खतांच्या दरात वाढ केली नाही.

खतनिहाय सबसिडी (रुपये-प्रतिटन)
खते                                     २०२१                      २०२२                          २०२३                        २०२४
डीएपी                                 २४,२३१                   ५०,०१३                       ३२,६४१                      २१,६७६
एमओपी                               ६,०७०                    १५,१८६                      ९,५४७                        १,४२७
एसएसपी                              ७,५१३                     ७,५१३                        ६,८७२                        ४,८०४ 
२०:२०:०:१३                           १३,१३१                   ३३,८४२                       २३,८६८                      १५,३९५
१०:२६:२६:०३                        १६,२९३                   ३४,६८९                      २२,४५३                       १२,७८८
२०:२०:०:०                            १२,८२२                   ३२,९४०                       २३,५०४                       १५,१४८

घटकनिहाय सबसिडी (प्रतिकिलो)
घटक                           २०२१                    २०२२                    २०२३                  २०२४
नायट्रोजन                     १८.७८९                 ९१.९६                   ७६.४९                 ४७,०२
फॉस्फरस                     ४५.३२३                 ७२.७४                   ४१.०३                  २८.७२
पोटॅशियम                     १०.११६                  २५.३१                    १५.९१                  २.३८
सल्फर                          २.३७४                   ६.९४                      २.८०                  १.८९