आधीच पडझड, भेगा, त्यात ब्लास्टिंगने हादरे; ‘पुरातत्त्व’च्या डोळेझाकने बुद्ध लेणी धोक्यात

लेणी परिसरात ब्लास्टिंग होत असल्याची माहिती पुरातत्त्व सर्वेक्षणच्या अधिकारी-कर्मचाऱ्यांना मिळाली. परंतु, गेल्या काही दिवसांपासून त्यांनी कोणतीही भूमिका घेतली नाही.

छत्रपती संभाजीनगर : भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणच्या डोळेझाक करण्याच्या भूमिकेने पर्यटननगरीतील ऐतिहासिक बुद्ध लेणी (औरंगाबाद लेणी) धोक्यात आल्याची ओरड होत आहे. लेणी परिसरातील ब्लास्टिंगच्या प्रकाराने हादरे बसून हा ऐतिहासिक ठेवा आणखी धोक्यात येत आहे. शुक्रवारीही खोदकाम सुरूच होते.

६ जेसीबी, ३ ट्रक
बुद्ध लेणी परिसरात शुक्रवारी ६ जेसीबींच्या मदतीने खोदकाम सुरू होते. तीन ट्रकमधून मुरूम भरून नेला जात होता. लेणी परिसरात ब्लास्टिंग होत असल्याची माहिती पुरातत्त्व सर्वेक्षणच्या अधिकारी-कर्मचाऱ्यांना मिळाली. परंतु, गेल्या काही दिवसांपासून त्यांनी कोणतीही भूमिका घेतली नाही. लेणीपासून ३०० मीटर बाहेर सर्व काही होत आहे, असे म्हणून यंत्रणेने हात वर केले.

काय आहे परिस्थिती?
बुद्ध लेणीत वारंवार दरड कोसळते. पर्यटकांना सतर्क करण्यासाठी फलकही लावण्यात आलेले आहेत. ठिकठिकाणी भेगा पडलेल्या आहेत. ब्लास्टिंगमुळे आणखी परिणाम होण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.

‘पुरातत्व’च्या अधिकाऱ्यांचे कानावर हात
अवैध ब्लास्टिंगमुळे बुद्ध लेण्यांना धोका निर्माण होत असल्यासंदर्भात ‘लोकमत’ने प्रकाशित केलेल्या वृत्ताची खंडपीठाने दखल घेतली आणि ‘सुमोटो’ जनहित याचिका म्हणून दाखल करून घेतले. यानंतरही भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणच्या अधिकाऱ्यांनी कानावर हात ठेवले आहेत.

गॅझेट नोटिफिकेशन करणे आवश्यक
शहर आणि परिसरातील वारसास्थळे ही निझाम राजवटीकडून १९५८ साली भारत सरकारकडे हस्तांतरित करण्यात आली आणि पर्यायाने पुरातत्व विभागाकडे संरक्षण आणि संवर्धन करण्याची जबाबदारी देण्यात आली. यासाठी १९५८ मध्ये प्राचीन स्मारके आणि पुराणवास्तुशास्त्रविषयक स्थळे आणि अवशेष अधिनियमदेखील अमलात आलेला आहे. या कायद्यानुसार पुरातत्व विभागाने प्रत्येक वारसास्थळाची निषिद्ध क्षेत्र आणि नियंत्रण क्षेत्र निर्धारित करणे आणि त्याचे गॅझेट नोटिफिकेशन करणे आवश्यक आहे. परंतु, हे बहुतांशी स्थळांच्या बाबतीत झालेले नसल्याने अतिक्रमण आणि अनधिकृत बांधकामे होत आहेत. कायद्यातील तरतुदीचे पालन केल्यास प्रतिबंधात्मक कारवाई करणे सोयीचे होईल.
- ॲड. स्वप्नील जोशी, सहसमन्वयक, इंटॅक, छत्रपती संभाजीनगर चॅप्टर