सोयाबीन क्षेत्रात ५ टक्के घट; उत्पादन घटले, पण दर एमएसपीखालीच

दरवाढीला इथेनॉलचा फटका : पावसामुळे पीक खराब होण्याची शक्यता

लोकमत न्यूज नेटवर्क
नागपूर : सोयाबीनचे पेरणीक्षेत्र देशात ५.२५ टक्के, तर राज्यात ४.५२ टक्क्यांनी घटल्याने उत्पादन घटण्याची, तसेच सप्टेंबरमध्ये अतिपावसाचा अंदाज व्यक्त केला जात असल्याने पीक खराब होण्याची शक्यता बळावली आहे. सध्या सोयाबीनच्या दराने प्रतिक्विंटल सरासरी ५०० रुपयांची उचल घेतली असली तरी सोया ढेपेची संथ निर्यात, इथेनॉल निर्मितीमुळे मका, गहू व तांदळाच्या ढेपेमुळे सोयाबीनचे दर एमएसपीपेक्षा कमी म्हणजेच प्रतिक्विंटल ४,५०० रुपयांच्या आसपासच राहतील.

सरकारने सन २०२४-२५ च्या हंगामासाठी सोयाबीनची एमएसपी ४,८९२ रुपये प्रतिक्विंटल जाहीर केली असली तरी ऑक्टोबर २०२४ ते मे २०२५ या काळात संपूर्ण देशभर सोयाबीनचे सरासरी दर ४,१०० रुपयांच्या आसपास होते. सरकारने एमएसपी दराने फार काही सोयाबीन खरेदी न केल्याने शेतकऱ्यांनी ते कमी दराने व्यापाऱ्यांना विकले. मुळात सोयाबीनचे दर त्यातील तेलावर ठरत नसून, ते ढेपेवर ठरतात. या ढेपेचा वापर पोल्ट्री व पशुखाद्य म्हणून केला जातो. जागतिक बाजारात भारतीय सोया ढेप व सोयाबीनच्या तुलनेत ब्राझील, अर्जेंटिनाच्या सोया ढेप व सोयाबीनचे दर कमी असल्याने भारताची निर्यात मंदावली आहे. त्यामुळे यावर्षी सोयाबीनला किमान पाच हजार रुपये प्रतिक्विंटलचा दर मिळण्याची शक्यता मावळली आहे.

मका, गहू, तांदळाच्या ढेपेशी स्पर्धा
केंद्र सरकारने २१ डिसेंबर २०२३ रोजी इथेनॉल निर्मितीसाठी मका, गहू व तांदळाच्या वापराला परवानगी दिल्याने या तिन्ही धान्याची ढेप मोठ्या प्रमाणात बाजारात यायला लागली. सध्या सोयाबीनच्या ढेपेचे ३० हजार ते ५० हजार रुपये प्रतिटन असून, मका, गहू व तांदळाची ढेप १६ हजार ते २२ हजार रुपये प्रतिटन दराने मिळत असल्याने पोल्ट्री उद्योग कोंबड्यांच्या खाद्यासाठी सोया ढेपेचा वापर कमी केला आहे.

पेरणीक्षेत्र (लाख हेक्टर)
वर्ष                     देश                राज्य                   घट
२०२४-२५           १२५.११           ५१.५९          ६.५७ (५.२५%)
२०२५-२६           ११८.५४          ४९.२६           २.३३ (४.५२%)

सोया ढेप निर्यात (लाख टन)
२०२३-२४ - २३.३३
२०२४-२५ - १८.००
२०२५-२६ - ३.८७
(२०२५-२६ या वर्षात एकूण १४ लाख टन सोया ढेप निर्यातीचा अंदाज)

सोयाबीन उत्पादन, एमएसपी, सरासरी दर (लाख टन/रुपये प्रतिक्विंटल)
वर्ष                  उत्पादन              एमएसपी         सरासरी दर
२०२०-२१         १०४.५६                 ३,८८०                ४,१६६
२०२१-२२          ११८.८९                 ३,९५०               ५,४९१
२०२२-२३          १२४.११                 ४,३००                ४,९५१
२०२३-२४          ११०.००                 ४,६००                ४,१५०
२०२४-२५          १२३.६०                ४,८९२                ४,१७५