खान्देशी भरीत पार्टीच्या आस्वादाचा आनंद ठेवा  

खान्देशच्या खाद्यसंस्कृतीतील विविधता वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. हायवेच्या बाजूच्या रस्त्यावर ओळीनं असलेल्या ढाब्यांच्या समोरच्या बोर्डवर शेवभाजी- दाल फौजदारी - दालगंडोरी, पाटवडी रस्सा... अशी पदार्थांची नावं नजरेस पडायला लागली की, समजायचं खान्देशची हद्द सुरू झाली.

डॉ. अस्मिता गुरव, मुक्त पत्रकार, जळगाव -

आपल्याकडे आनंद व्यक्त करण्याच्या अनेक पद्धतींत स्नेहभोजनाला विशेष प्राधान्य दिलं जातं. स्नेहभोजनाला ‘बोलीभाषेत’ पार्टी म्हटलं जातं. पार्टी करणं, पार्टीला जाणं हे लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सगळ्यांनाच आवडतं. आपल्याकडे प्रत्येक प्रदेशाची खाद्यसंस्कृती ही त्या भागात विपुल प्रमाणात पिकणाऱ्या धान्य-भाज्या यांवर आधारित असते. खान्देशाची खाद्यसंस्कृती ही केळी-कपाशी इतकीच बैंगणी आहे... अर्थात ‘भरीता’चा सन्मान करणारी आहे. इथली वांगी सर्वत्र नावाजली आहेत, प्रसिद्ध आहेत. इथे बाराही महिने भरीत पुरवणारी हॉटेल्स आहेत.

खान्देशात ‘भरीत पार्टी’ हा पूर्वापर चालत आलेला आणि आजही लोकप्रियता अबाधित असलेला प्रकार आहे. भरीत पार्टीसाठी मळे - शेतं ‘बुक’ करण्याचा प्रकार सध्या सर्वत्र प्रचलित आहे. आनंद ‘विकत घेता येतो’ हा व्यावसायिक दृष्टिकोनही अलीकडच्या काळात दिसून येतो. ज्यांच्याकडे शेत-मळा नाही, किंवा शेत-मळा असलेले मित्र नाहीत त्यांनाही पैसे देऊन शेत-मळा बुक करता येतो.  आपल्या आप्तमित्रांसह भरीत पार्टी आयोजित करणं शक्य झालं आहे. खान्देशच्या खाद्यसंस्कृतीतील विविधता वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. हायवेच्या बाजूच्या रस्त्यावर ओळीनं असलेल्या ढाब्यांच्या समोरच्या बोर्डवर शेवभाजी- दाल फौजदारी - दालगंडोरी, पाटवडी रस्सा... अशी पदार्थांची नावं नजरेस पडायला लागली की, समजायचं खान्देशची हद्द सुरू झाली.

इथल्या तूरकाठी शेवेचा रस्सा आणि पाटवडीचा मसालेदार तवंग नॉनव्हेजपेक्षाही सरस ठरावा असा आहे. दिल्लीच्या पंजाबी ढाब्यावरची काली दालमाखनी अर्थात उडदाचा (काळ्या सालीचा) खान्देशी दालफौजदारी आविष्कार चवीला भन्नाट लागतो. आंबट-तिखट- मसालेदार दाळगंडोरी लसूण-मिरचीचा झणझणीत ठेचा आणि रवाळ-खरपूस तळलेली बट्टी- त्यावर पातळ वरण आणि वांग्याची घोटलेली भाजी, तोडीलावणं म्हणून लिंबू पिळून केलेल्या मिरच्या हा तर गणपती - नवरात्री - दत्तजयंतीच्या भंडाऱ्याचा मेनू, तसंच हळदीच्या पंगतीचा मेनू...

चिबाळचे फुनके-कढी, चिघूर, कंटुले, शिंदाळेसारख्या मोसमी रानभाज्या, ओल्या तुरीच्या दाण्यांची आमटी, ज्वारीचे घिंडरे - बिबडे पापड ही खान्देशची रुचकर सफर सर्वदूर पोहोचली आहे. ओल्या गव्हाचे, दराब्याचे लाडू - सांजोरी हा चवीचा ठेवा हवा हवासा वाटणारा. कळण्याची भाकरी - हिरव्या मिरच्यांचा ठेचा किंवा आंबट-गोड-तिखट लाल चटणी, मेथ्यांच्या पिठाच्या दशम्या आणि त्यावरची चटणी, सुकवलेली आंबाड्याची भाजी हा हिवाळी मेनू चविष्ट तर आहेच, पण पौष्टिकही आहे... खान्देशच्या ह्या रुचकर वाटा म्हणजे भूलभुलैयाच म्हणता येईल. खान्देशी कढी-खिचडी, बाजरीची खिचडी, पुरीसारखे टम्म फुगणारे उडदाचे वडे - मिरची भजे, मुगाच्या येळण्या, खापरावरच्या पुरणपोळ्या - रसई, डुबुक वड्याची मसालेदार भाजी-गुळवणी, एक ना अनेक खवय्यांची पंगत, काय वर्णावी रंगत!

... तर भरीत पार्टीची रंगत काही औरच. शेतात,  मळ्यात आप्तेष्ट - मित्र-मैत्रिणींसह आयोजित भरीत पार्टी हा छोटेखानी समारंभच म्हणता येईल. वांग्याचं छायाचित्र असलेली निमंत्रणपत्रिका... त्यावर अगत्याचं बोलवणं असणारा मजकूर त्याला उत्कट प्रतिसाद देणारा सर्व मित्रपरिवार ... किलो-दोन किलो वजनाची पांढरी झाक असणारी पोपटी वांगी तोलणारी झाडं... मळ्यातली वांगी तुरकाठ्यांवर भाजून सोलणं, मिरची-लसूण-कांदापातीसह भल्यामोठ्या पातेल्यात शेंगदाणे-खोबरं, कोथिंबीर सढळ हाताने वापरलेल्या तेलात परतलेलं भरीत... केळीच्या हिरव्यागार तजेलदार पानावर भरीत - पुरी-कळण्याची भाकरी-पुरी, काकडी-सफरचंद-टोमॅटो - डाळिंबाचे दाणे घालून दह्यातली वाटी भरून कोथिंबीर, तोंडी लाल मिरची, आमसुलाची कढी हा भरीत पार्टीचा मेन्यू. शेतातलं -मळ्यातलं  निसर्गरम्य वातावरण आणि सोबतीला जवळचे मित्र, पैपाहुणे म्हणजे आनंदाचे डोही आनंद तरंग. हुरडा पार्टी, भेळ पार्टी, चुलीवरची मिसळ पार्टी या साऱ्यांतही खान्देशची भरीत पार्टी म्हणजे एकदा तरी आवर्जून अनुभवावी अशी आनंद पर्वणी, असं म्हटलं तर अतिशयोक्ती होणार नाही.

खान्देशी माणसं मनाने निर्मळ, आतिथ्यशील आहेत. भरीत पार्टी पूर्वापर चालत आलेली परंपरा. देशातील मोठमोठ्या शहरांत राहणारी, परदेशी राहणारी खान्देशी माणसं आपल्या घराकडे, मायेच्या माणसांसोबत राहावं, आजी-आईच्या हातचे चवदार खाण्याच्या ओढीनं आणि भरीत पार्टीच्या गोडीनं धावत येतात... शेतातल्या भरीत पार्टीची ओठांवर रेंगाळणारी चव आणि आनंद मनानं साठवत परततात...