Mangalagauri 2025: मंगळगौरीचे पावित्र्य आणि माधुर्य दर्शवणारे दीनानाथ दलाल यांचे चित्र; पहा बारकावे!

Mangalagauri 2025: आज श्रावणातील शेवटचा मंगळवार, त्यानिमित्त सुप्रसिद्ध चित्रकार दीनानाथ दलाल यांच्या सुंदर चित्रातून या व्रताचे मूळ स्वरूप जाणून घेऊया. 

सद्यस्थितीत सण-उत्सव यांचे मॉडर्न स्वरूप पाहता त्याचा हेतू आणि पावित्र्य दोन्ही हरपत चालले आहे, हे खेदाने म्हणावे लागते. कारण वस्तुस्थितीच तशी आहे. मात्र आपल्या पूर्वजांनी हा ठेवा पुस्तकातून, ग्रंथातून, चित्रातून सुरेखपणे जतन करून ठेवला आहे. त्यामुळे पुढच्या पिढीला सण उत्सवाचे मूळ स्वरूप जाणून घेण्याची इच्छा झालीच तर त्यांना हे दस्तावेज कामी येतील. जसे की हे मंगळागौरीचे(Mangalagauri 2025) सुंदर चित्र! 

आज श्रावण कृष्ण एकादशी शके १९४७, मंगळागौरी पूजन , श्रावणातील शेवटचा मंगळवार(Shravan Mangalvar 2025) ... त्यानिमित्ताने या चित्राचे रसग्रहण करुण्याचा प्रयत्न करूया. 

पूर्वी मंगळागौरीची पूजा आणि खेळ प्रत्येक आळीत खेळले जायचे. बायकांचा उत्साह, वेशभूषा, आनंद, करमणूक आणि धार्मिक महत्त्व याचे सार सोबत दिलेल्या चित्रात जणू एकवटले आहे. 

१. रंगसंगती: दलालांची चित्रं रंगसंगतीसाठी प्रसिद्ध आहेत. इथेही लक्षात येतं की गडद निळा, हिरवा आणि उबदार पिवळसर-केशरी रंग यांच्या संगतीत घरातील वातावरण उजळून निघालं आहे. देवघरातील ज्योतीचा सोनेरी उजेड संपूर्ण दृश्याला पवित्रतेची झळाळी देतो. पार्श्वभूमीला नृत्य करणाऱ्या मुलींच्या कपड्यांत लाल, गुलाबी, जांभळट अशा रंगांच्या छटा आहेत – यामुळे आनंदमय वातावरण व्यक्त होतं.

२. वेशभूषा: स्त्रिया पारंपरिक नऊवारी नेसलेल्या दिसतात. केसात गजरे, गळ्यात सोनसाखळी, कानातले, हातात बांगड्या – या सर्व अलंकारांनी स्त्रियांची सुशोभितता अधोरेखित केली आहे. त्यामुळे घरंदाजपणा दिसून येतोय. रंगीबेरंगी साड्या—जांभळा, हिरवा, गुलाबी—यामुळे चित्रात उत्सवाचे चैतन्य दिसत आहे.  मुलांचं साधं पण नीटनेटके कपडे परिधान केलेले रूप देखील लक्षवेधी आहे.

३. शैली: दलाल यांची शैली ही वास्तववादाकडे झुकणारी पण थोड्या आदर्शवादाने परिपूर्ण अशी आहे. चेहऱ्यांवर एक प्रकारची प्रसन्नता, शांतता आणि भक्तिभाव टिपलेला आहे. प्रत्येक आकृतीत सौंदर्याची जाणीव आहे पण त्यात अतिनाट्य नाही. पार्श्वभूमीतील नृत्य करणाऱ्या मुली आणि पुढे पूजा करणाऱ्या स्त्रिया—या दोन्हीत वय, सामंजस्य आणि स्थैर्य यांचं सुंदर संतुलन दिसतं.

४. वातावरण: चित्रातून घरगुती, पवित्र आणि उत्सवमय वातावरण उमटतं. देव्हाऱ्यापुढे दिवे, फुलं, तोरणं लावलेलं आहे. पूजा करणाऱ्या स्त्रियांच्या चेहऱ्यावर भक्तिभाव आहे, तर नृत्य करणाऱ्या स्त्रियांमुळे आनंद आणि खेळकरपणा आहे. म्हणजे मंगळागौर हा केवळ धार्मिक विधी नसून तो स्त्रियांच्या एकत्र येण्याचा, नाचगाण्याचा आणि आनंद वाटण्याचा सोहळा असल्याचं स्पष्टपणे दिसतं.

५. सामाजिक मांडणी: हे चित्र तत्कालीन मध्यमवर्गीय, सुशिक्षित शहरी कुटुंबाचं प्रतिनिधित्व करतं. स्त्रिया एकत्र येऊन पूजा करतात, मुलंही उत्सुकतेने बघत आहेत. यातून स्त्रियांच्या सामाजिक बंधुभावाचा आणि सांस्कृतिक परंपरेत त्यांच्या भूमिकेचा प्रत्यय येतो. एकीकडे घरगुती पावित्र्य, दुसरीकडे सामूहिक आनंद—दोन्हींचं मिश्रण या दृश्यात आहे.    

कलाकार : दीनानाथ दलाल, दलाल आर्ट स्टुडिओ

सौजन्य आणि आभार : चित्रकार दीनानाथ दलाल मेमोरियल समिती, दलाल परिवार तसेच दीनानाथ दलाल फेसबुक पेज