भयावह! अचानक दिवसा अंधार झाला, लोकं गुदमरली अन् काही तासात हजारो मृत्यू, नेमकं काय घडलं?

अवघ्या चार दिवसांत चार हजार लोकांचा मृत्यू झाला. स्मॉगमुळे तब्बल 12000 लोकांचा मृत्यू झाला होता. डिसेंबर 1952 मध्ये या भयंकर अंधाराने लंडनला वेढले होते.

जवळपास 70 वर्षांपूर्वी लंडनमध्ये एक दिवस अचानक अंधार झाला. दिवस रात्रीत बदलला. सूर्यप्रकाश दिसणंही बंद झालं. वायू प्रदूषणामुळे लोक गुदमरून मरायला लागले. काही तासातच हजारो लोकांनी जीव गमावला. आजही त्या घटनेने फक्त इंग्लंडच नाही तर संपूर्ण जग घाबरतं. त्याला ‘ग्रेट स्मॉग ऑफ लंडन’ असं म्हणतात.

लंडनच्या रस्त्यांवर सगळीकडे अंधारच अंधार होता. लोक हॉस्पिटलकडे वेगाने धावत होते. अवघ्या चार दिवसांत चार हजार लोकांचा मृत्यू झाला. स्मॉगमुळे तब्बल 12000 लोकांचा मृत्यू झाला होता. डिसेंबर 1952 मध्ये या भयंकर अंधाराने लंडनला वेढले होते. स्मॉगमुळे लंडनचे लोक हैराण झाले होते.

जास्त वायूप्रदूषण येथे यापूर्वी कधीच दिसले नव्हते. डिसेंबरच्या सुरुवातीला स्मॉगमुळे अंधाराची चादर तर पसरलीच, पण थंडीही शिगेला पोहोचली होती. हवेतील प्रदूषणाला पूर्ण संधी मिळाली. कोळशाच्या वापरामुळे स्मॉग निर्माण झाला होता त्यामुळे संपूर्ण शहरावर काळी चादर पसरवली होती.

05 डिसेंबरपासून सुरू झालेला हा स्मॉग पुढील पाच दिवस म्हणजे 09 डिसेंबर 1952 पर्यंत कायम राहिला. हवामान बदलले होते. दृश्यमानता कमी झाली. स्मॉग घरांमध्ये आणि बंद ठिकाणीही शिरले. लंडनला याआधी अनेक दशके स्मॉगने ग्रासले असले तरी हा सर्वात मोठा धक्का होता. काही लोक याला पी-सूपर्स म्हणतात.

सरकारचे वैद्यकीय अहवाल जे पुढील काही आठवडे या आपत्तीबद्दल सांगत राहिले. 08 डिसेंबर 1952 पर्यंत चार दिवसात 4000 लोकांचा मृत्यू झाल्याचा अंदाज आहे. या स्मॉगचा थेट फटका त्यांच्या तब्येतीला बसला. याशिवाय त्याच्या परिणामामुळे एक लाखाहून अधिक लोक आजारी पडले.

लोकांच्या मज्जासंस्थेवर वाईट परिणाम झाला. फुफ्फुसांना संसर्ग झाला. श्वसनाचे आजार झाले. घशात समस्या आली. डोळे खूप जळू लागले. नंतरच्या संशोधनात असे दिसून आले आहे की त्यात 6000 हून अधिक लोकांचा मृत्यू झाला आणि स्मॉगच्या प्रभावामुळे एक लाखाहून अधिक लोक आजारांना बळी पडले. त्याचा प्रभाव येत्या काही महिन्यांतही कायम राहिला.

लंडनमधील हवेचे प्रदूषण 13 व्या शतकापासून सुरू झाले असले तरी. 1301 मध्ये एडवर्ड प्रथमने लंडनमध्ये कोळसा जाळण्यावर बंदी घातली. 16 व्या शतकापर्यंत हवा खूप विषारी बनली होती. पण ग्रेट स्मॉग ही ब्रिटिश इतिहासातील वायू प्रदूषणाची सर्वात वाईट घटना होती.

पर्यावरणावरील संशोधन, त्याचा आरोग्यावर होणारा परिणाम आणि सरकारचे पर्यावरणविषयक कायदे यावरून हवेच्या स्वच्छतेबाबत जनजागृतीची चर्चा सुरू झाली. नंतर 1956 मध्ये ब्रिटनमध्ये प्रथमच स्वच्छ वायू कायदा लागू करण्यात आला.

हिवाळ्यात, लंडनवासी त्यांची घरे उबदार ठेवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात कोळसा जाळत असत. त्याच्या धुरातून सल्फर डायऑक्साइड मोठ्या प्रमाणावर तयार झाला. लंडन भागात अनेक कोळशावर आधारित वीज केंद्रेही सुरू झाली होती. ते सल्फर डायऑक्साइड आणखी वाढवत होते.

लंडनच्या हवामान विभागाच्या म्हणण्यानुसार, या सर्व गोष्टी दररोज हवेत एक हजार टन धुराचे कण, 140 टन हायड्रोलिक एसिड, 14 टन फ्लोरिन कम्पाऊंड्स, 370 टन सल्फर डायऑक्साइड सोडत होत्या. तसेच वाहनांच्या माध्यमातून हवेतील प्रदूषण वेगळे होते.

4 डिसेंबर रोजी, ग्रेटर लंडनमध्ये कमी दाबामुळे हवेत वेगळीच स्थिती होती. वारा अजिबात वाहत नव्हता. थंडीमुळे हवेतील प्रदूषक घटकांचा वेगळा पृष्ठभाग तयार होत होता. गरम हवा आणि धुके यांच्या मिश्रणामुळे धुक्याचा जाड थर तयार झाला होता. स्मॉगमध्ये लोकांच्या घरांच्या आणि कारखान्यांच्या चिमण्यांमधून बाहेर पडणाऱ्या धुराचा समावेश होता.

लंडनमधील धुके नवीन नसले तरी ते जास्त घनतेचे आणि दीर्घकाळ टिकणारे असल्याचे सिद्ध झाले. यामध्ये दृश्यमानता खूपच कमी झाली आहे. गाडी चालवणे अशक्य होते. सार्वजनिक वाहतूक बंद होती. लंडन अंडरग्राउंडसाठी सेवा सुरूच राहिली. रुग्णवाहिका सेवा बंद करण्यात आली. त्यामुळे लोकांना स्वतः हॉस्पिटल गाठावे लागले.

स्मॉग इतका दाट होता की तो घरांमध्ये घुसला. मैदानी खेळांचे कार्यक्रम रद्द करण्यात आले. दिवसा दिसत नव्हते. लोकांना घराबाहेर पडणे कठीण झाले आहे. रात्री प्रकृती बिघडली. त्या काळात स्मॉग मास्क अस्तित्वात नव्हते आणि जरी ते असले तरी ते खूप महाग होते, त्यामुळे बहुतेक लोक ते विकत घेण्याच्या स्थितीत नव्हते.

आकडेवारीनुसार या विषारी धुक्यामुळे 4000 लोकांचा मृत्यू झाला. बहुतेक लोक तरुण किंवा वृद्ध होते. नंतर मार्कस लिप्टन यांनी फेब्रुवारी 1953 मध्ये हाउस ऑफ कॉमन्समध्ये सांगितले की या धुक्यामुळे 6000 लोकांचा मृत्यू झाला आणि 25 हजारांहून अधिक लोक यामुळे आजारी पडले. संशोधनात असे दिसून आले आहे की या धोकादायक धुक्याने 12 हजार लोकांचा बळी घेतला. एका हिंदी वेबसाईटने याबाबतचे वृत्त दिले आहे. (फोटो - news18 हिंदी आणि शटरस्टॉक)