Latest Manthan News | Manthan Marathi News | Latest Manthan News in Marathi | मंथन: ताज्या मराठी बातम्या

- मिलिंद थत्तेकाही प्रश्न निव्वळ इहवादी असतात. पोटाची खळगी भरण्यापासून पोटाचा घेर वाढवण्यापर्यंतचे सर्व प्रश्न यात येतात. या प्रश्नांना भौतिकशास्त्र, जीवशास्त्र, अर्थशास्त्र यातले नियम आणि उत्तरे लागू पडतात. पोट भरण्याचे मार्ग आणि त्यासाठीच्या स्पर्धा आणि संघर्ष यात येतात. तंत्रज्ञान हा यात अनेकदा कळ फिरवणारा घटक असतो. प्लॅस्टिकच्या घागरी बाजारात येतात आणि स्टीलच्या घागरी बनवणा:यांना स्पर्धेत टिकण्यासाठी नाना प्रयत्न करावे लागतात. स्टीलच्या घागरीवाल्यांनी तीन दशकांपूर्वी असेच तांब्या-पितळाचे हंडे बनवणा:यांचे केलेले असते. तीच पाळी त्यांच्यावर येते. एकतर त्यांना नवे शास्त्र अंगीकारावे लागते किंवा नामशेष व्हावे लागते. स्पर्शाने त्वचा हलणारे फोन बाजारात येतात आणि जुन्या फोनना अचानक मठ्ठ फोन म्हटले जाऊ लागते. त्यात जुन्या फोनचा काही दोष असतो असे नाही. तंत्रज्ञानातल्या उत्क्र ांतीत काही प्रजाती नामशेष होत जातात. तंत्रज्ञान हा एकच घटक इहवादी संघर्ष निर्माण करत नाही. आर्थिक सत्तेची इच्छा हा घटक असे संघर्ष निर्माण करतो. उदाहरणार्थ, एका तालुक्याच्या शहरात दोन गटांत दंगल झाली. एकमेकांना मारहाण आणि संपत्ती जाळणो इत्यादि प्रकार झाले. वरवर असे दिसले की दोन प्रादेशिक व धार्मिक गटांमध्ये ही दंगल झाली. वस्तुत: असे होते, की मोठे दुकानदार या शहरातल्या व्यापारावर पूर्वीपासून वर्चस्व ठेवून होते. नवीन आलेल्या दुस:या गटातल्या लोकांनी रस्त्यावर गाडय़ा लावून, दारोदारी फिरून व्यापार स्वस्त केला. आधीच्या व्यापा:यांची मक्तेदारी काहीशी ढासळली. स्वस्त मालाला गि:हाईक वाढू लागले. त्यात या नवीन गटातल्या लोकांनी बांधकाम व्यवसायातला कुशल कामाचा भाग आपल्या हातात घेतला. ते अधिक कौशल्याने आणि जास्त कष्ट करून ही कामे करू लागल्यामुळे यात पूर्वी असलेल्या भूमिपुत्रंना त्यांनी डच्चू दिला. दोन वेगळ्या जातींचे व धर्मांचे, इतरवेळी एकमेकांना तुच्छ लेखणारे पण स्थानिक समाजातल्या विशिष्ट आर्थिक गटांमधले लोक एकत्र आले आणि त्यांनी या नवीन गटातल्या त्याच धर्माच्या लोकांशी दंगा केला. बुडत्याला अस्मितेचा आधार लागतो. तसा त्यांनी तो घेतला. या घटनेला आता तीस वर्षे झाली. नवीन गटातले लोक टिकून आहेत. रस्त्यावरचा व्यापार आणि बांधकामातले कुशल काम आताही त्यांच्याच हातात आहे.बुडताना अस्मितेचा आधार घेणारे एकदा बुडण्याची भीती नाहीशी झाली, की ती अस्मिता टाकून देतात. किंवा बुडण्याची खात्री झाली तर पटकन त्या गोतावळ्यातून सुटका करून घेण्यासाठीही लोक अस्मिता टाकून देतात. हे अगदी छोटय़ा छोटय़ा कृतीतूनही दिसून येते. ‘अमुक एक क्रीम थोबाडास फासल्याशिवाय तुमचे लग्नच होणार नाही’ ही तद्दन खोटी भीती जशी जाहिरातींमधून ठसवली जाते, तसाच प्रचार करून अस्मितेचे मार्केटिंग केले जाते. ‘अमुक अमुक खतरे में’ असा भडक प्रचार करून आपला गोतावळा बुडणार असल्याची भीती निर्माण केली जाते. ही भीती पुरेशी खरी वाटायला लागली, की तिचे चष्मे घालूनच लोक फिरायला लागतात. त्यांना जगात ठायी ठायी खतरा दिसू लागतो. पण काल्पनिक भीतीचे हे चष्मे अनंत काळ टिकत नाहीत. एका मंदिरासाठी झालेला संघर्ष विशिष्ट राजकीय फायद्यानंतर लयाला जातो. नामांतरासाठी जिवावर उदार होऊन लढलेला युवक आपल्याच बहकलेल्या नेत्यांना झोडून काढतो. द्रविड अस्मितेवर वाढलेल्या आणि वारंवार फुटलेल्या पक्षाच्या शीर्षस्थानावर एक तथाकथित बिगर-द्रविड महिला देवीस्वरूप होऊन बसते. साम्यवादाच्या नावावर सत्ता धारण केलेला पक्ष शेवटी बंगाली अस्मितेचा आधार घेऊन टिकू पाहतो. आता शहरातल्या नवमध्यम वर्गात आणि उच्च मध्यम वर्गात अस्मितांनी एक वेगळीच भूक भागवायला घेतली आहे. या वर्गांकडे तसे म्हटले तर सगळेच आहे. घर, पैसा, शिक्षण आणि अनेक सुखसोयी यांच्या हातात आहेत. पण भौतिक सारे ठीक आहे म्हटले म्हणून मानसिकताही ठीक राहीलच असे नसते. शरीराला आव्हान राहिले नाही की मन आपले खेळ खेळू लागते. आपल्या करिअर आणि संसारापेक्षा मोठे काही तरी आपल्याला खेळायला असले पाहिजे अशी भूक निर्माण होते. हे सकारात्मक दिशेला वळले तर ठीक, अन्यथा अस्मिता हे खेळणो अनेकांच्या हाती येते. अलीकडे फाशी झालेल्या दहशतवाद्याच्या उच्च शिक्षणाचा उल्लेख माध्यमांनी वारंवार केला. हे अपवादात्मक नाही. जगभरात पकडले जाणारे बहुतांश दहशतवादी उच्चशिक्षित आणि मध्यम वा उच्च आर्थिक वर्गातले आहेत. अर्थात, दहशतवादी होणो हे अस्मितेच्या खेळातले टोक आहे. यापेक्षा कमी असणारेही अनेक प्रकार आहेत. त्यात अस्मिताबाज संघटनांमध्ये सामील होणो, त्यांची मुखपत्रे वाचणो आणि प्रचारणो, फेसबुकवर गरळ ओकण्याचा आनंद घेणो असे हे प्रकार आहेत. जातीय, पांथिक, धार्मिक, भाषिक अशा सा:यातच अस्मिता ही मंडळी टूथपिकसारखी चघळतात आणि काम झाले की फेकून देतात. असे करण्याचेही समाजमनावर दुष्परिणाम होतात, हे ही तशी निरुपद्रवी मंडळी लक्षात घेत नाहीत. एखादी जातच वाईट आहे, त्यात जन्मलेला माणूस म्हणजे शोषकच असतो असे जहर समाजमनात खोल जाऊन बसते. अढी निर्माण होते. पुढे एखाद्या विशिष्ट विषयातला विकास करण्याचे ज्ञान जर त्याच्या जातीतल्या काही लोकांकडे असेल किंवा एखाद्या संसाधनावर वा तंत्रज्ञानावर मातब्बरी असणारे लोक जर त्याच जातीचे असतील, तर त्यांची मदत सतत द्वेष भिनलेल्या लोकांना मिळेल. आपण सारे एका आर्थिक आणि जैविक व्यवस्थेचे भाग आहोत आणि प्रत्येकाला कधी ना कधी प्रत्येकाची गरज पडणार असते. हे लक्षात घेऊन एकमेकांविषयी प्रेमबिम नाही, तर किमान सभ्यता तरी आपण बाळगावी हे भान अस्मितेच्या गेममध्ये अडकलेल्यांनी ठेवावे. एका बांधकाम व्यावसायिकाकडे काही कामानिमित्त गेलो होतो. तेव्हा त्याच्या टेबलावर एक मासिक होते. त्याच्या जातीतल्या डरकाळ्या फोडणा:या संघटनेचे ते मुखपत्र होते. मी ज्या जातीत जन्माला आलो आहे, त्या जातीला शिव्या देणो ही त्या संघटनेची अस्मिता आहे. माङो त्या मासिकाकडे लक्ष जाताच त्याने पटकन ते उचलून दडवून ठेवले. त्याच्या व्यवसायात ती अस्मिता आड आली, तर ते त्याला नको होते. अनेक मराठी उद्योजक उत्तर भारतीय मजुरांना ‘ते अधिक कष्ट करतात’ अशा विश्वासाने कामावर ठेवतात. खासगी उद्योगात नोकरी करणारे दलित युवक आपल्या कारखान्यात स्वजातीय गावगुंडाची युनियन येऊ देत नाहीत. ईशान्य भारतात दुर्गम भागात शाळा चालवणा:या बिगर-ईशान्यीय लोकांना स्थनिक लोकच तिथल्या अस्मितावाद्यांपासून सुरक्षित ठेवतात. भाषिक अस्मितेचा पुरस्कार करणारे पुढारी आपल्या मुलांना इंग्रजी मीडियमात घालतात. राखीव जागांचा फायदा घेऊन दोनतीन पिढय़ा शहरातल्या अभिजन वर्गात घालवलेल्या अनेक लोकांना आपल्या ज्ञातीबांधवांमध्ये बसायची लाज वाटते. हे सारे अस्मितेचे ठिसूळपण दर्शविणारे अनुभव आहेत. सोयीचे असेल तेव्हाच अस्मितेची काडी आधाराला घेतली जाते. (लेखक ‘वयम’ या समावेशक विकासाच्या चळवळीचे कार्यकर्ते आहेत.) milindthatte@gmail.com

Manthan (Marathi News)