नववर्षाचे संकल्प का तुटतात? 

नवीन वर्षाचे संकल्प करण्यामागची मानसिकता नेमकी काय असते? लोकं का संकल्प करतात? आणि केलेले संकल्प का मोडतात? हा एक संशोधनाचा विषय आहे.

डॉ. मानसी देशमुख, क्लिनिकल सायकाॅलॉजिस्ट -

जुनं वर्ष सरताना वेध लागतात नवीन वर्षाचे, नवीन सुरुवात करायचे. मागच्या वर्षी ठरवलेल्या गोष्टींपैकी  काय जमलं नाही, याची यादी करताना आता ही गोष्ट नक्की यावर्षी करूया म्हणत संकल्पांची बकेट लिस्ट वाढते; पण खरंच यातील किती संकल्प पूर्ण होतात?

नवीन वर्षाचे संकल्प करण्यामागची मानसिकता नेमकी काय असते? लोकं का संकल्प करतात? आणि केलेले संकल्प का मोडतात? हा एक संशोधनाचा विषय आहे. यावर मानसशास्त्रज्ञांनी अनेक निष्कर्ष काढले. संकल्प करण्यामागे कित्येकदा स्वतःची स्वप्रतिमा जपणं, सगळे करतात म्हणून काही ठरविणे, सारासार विचार न करता निश्चय करणे या धारणा असू शकतात. एक स्टेट्स जपणं, वरवर दाखविण्यासाठी करणं हा भाग असू शकतो. 

आपल्या क्षमता, उद्दिष्ट, कौशल्य, प्राधान्य यांचा विचार न करता जर अवास्तव मागणीचे संकल्प केले तर ते नऊ दिवसही टिकत नाहीत. ‘नव्याचे क्षोभ दिवस’ ही म्हण प्रचलित आहेच! कित्येक जण एक जानेवारीपासून जिम करायचं, व्यायाम करायचा म्हणून जिमचं सभासदत्व घेतात! अगदी सकाळची बॅच घेतात; पण त्यांना सकाळी लवकर उठणं याआधी कधीच माहिती नसतं. त्यांचं झोपेचं घड्याळ सेट नसतं. मग जिमला दांड्या होतात. यासाठी आपल्याला जे संकल्प साध्य करायचेत त्यासाठी छोटी-छोटी उद्दिष्टे ठेवून त्या मोठ्या संकल्पाची तयारी करावी. संकल्प ठरवताना जर खालील गोष्टी विचारात घेतल्या तर तो पूर्ण होण्यास मदत होऊ शकते. अनेक मानसशास्त्रीय संशोधनातून या गोष्टींचा विचार केला गेला आहे.

संकल्प खूप मोठा किंवा 
आवाक्याबाहेरचा करू नये.
स्वच्या बलस्थान व कमतरतांचा विचार करून संकल्प करावेत. म्हणजे जर माझं वजन जास्त आहे तर एकदम एका महिन्यात दहा किलो वजन कमी करण्याचा संकल्प केला तर ही मागणी वास्तवाला धरून नाही. ते हळूहळू कमी करणं श्रेयस्कर असतं. 
संकल्प पूर्ण करण्यासाठी स्मार्ट गोलस् ठेवावीत. त्याकरता छोटी उद्दिष्टे ठरवून ती पूर्ण करण्यासाठीचा कृती आराखडा तयार करावा.
तो आराखडा पूर्ण करणारी कृती होतेय की नाही याची नोंद ठेवावी, मोजमाप करावं.
अशा रीतीने छोटी कृती करत करत व ती नोंदवत मोठ्या कृतीपर्यंत पोहोचायचा मानस पूर्ण करावा.

हिमालयात जाऊन ट्रेक करायचा असेल तर ज्याप्रमाणे शारीरिक फिटनेस व स्टॅमिना वाढवण्यासाठी दररोज व्यायाम किंवा टेकडी चढण्याची सवय लावावी लागते. तसंच आपण ठरवलेले संकल्प जर सिद्धीस न्यायचे असतील तर सातत्याने करता येतील असे सोपे संकल्प करून मनाची तयारी करावी.

संकल्प पूर्ण करायला प्रेरणा महत्त्वाची आहे. माणूस अंतःप्रेरणेने जर प्रेरित झाला असेल तर बाह्य परिस्थिती किंवा कोणतीही सबब ही त्याच्या संकल्पपूर्तीत आड येत नाही. त्यामुळे अंतःप्रेरणा टिकावी म्हणून मनाची शांतता अबाधित राखणे हे फार महत्त्वाचे आहे. एकाग्रता, समर्पण, शिस्त यांसारखे व्यक्तिमत्त्वातील स्वभावपैलू हे संकल्पाला पूर्ण करण्यास मोलाची मदत करतात. 
वेळेचं नियोजन हा घटकसुद्धा महत्त्वाचा आहे. कित्येकदा आज वेळ मिळाला नाही, उद्या करू, असं म्हणत चालढकल होते. प्रोक्रास्टीनेशन, म्हणजे आजचं काम उद्यावर ढकलायची सवय जडते. त्यामुळे वेळच्या वेळी कामं करणं, जागेवर गोष्टी नीट आवरून ठेवणे या कृती अंगीकाराव्यात. अनावश्यक कृती व विचारात वेळ घालवला नाही तर ठरवलेल्या कामास न्याय देता येतो. 

वर्तमानात सजगपणे जगायची सवय ही संकल्प पूर्ण करायला पोषक आहे. अतिविचार किंवा चिंता किंवा भूतकाळातील काही नकारात्मक प्रसंग हे मनातून काढून टाकले तर आज, आता व इथे असा क्षणाचा विचार करता येईल. क्षणस्थ होऊन जगता आलं की, कामं भरभर होतात. त्यामुळे योगसाधना, दीर्घ श्वसन, पोषक आहार व पुरेशी झोप अशी जीवनशैली स्वीकारली तर संकल्प पूर्णत्वास जाण्याचं प्रमाण वाढेल.