प्राचीन भारतातील परंपरा प्रेम आणि विवाहाच्या बाबतीत खूप पुढे आहेत. कालिदासाच्या नाटकात वसंत ऋतूमध्ये लाल फुलाच्या माध्यमातून प्रेमिका तिच्या प्रियकराला प्रेमसंबंध कसे पाठवते याचा स्पष्ट उल्लेख आहे. अथर्ववेद तर यापुढची गोष्ट बोलतो, तो म्हणतो की प्राचीन काळी, पालकांनी आनंदाने मुलीला स्वतःचे प्रेम निवडण्याची परवानगी दिली.
युरोपमध्ये १४ फेब्रुवारीला व्हॅलेंटाईन डे साजरा केला जातो. याच काळात आपल्या देशात वसंत ऋतूचे आगमन झाले आहे. ज्याला मधुमास किंवा रसिक ऋतू असेही म्हणतात. या सीझनमध्ये, आपल्याकडे नेहमीच वातावरणात प्रेम आणि रोमान्सचा गुलाल असतो. वसंत ऋतु थेट प्रेमाशी संबंधित आहे.
कालिदासाचे नाटकअसे मानले जाते की कालिदास १५० वर्षे ते ६०० वर्षे इसवीसनपूर्वमधे होऊन गेले. दुसरा शुंग शासक अग्निमित्र याला नायक बनवून कालिदासांनी मालविकाग्निमित्रम् हे नाटक लिहिले. अग्निमित्राने इ.स.पूर्व १७० मध्ये राज्य केले. या नाटकात त्यांनी वसंत ऋतूच्या आगमनावर राणी इरावती राजा अग्निमित्राला लाल फुलांच्या माध्यमातून प्रेमाची विनंती कशी पाठवते याचा उल्लेख केला आहे.
वसंत ऋतूत होणार्‍या प्रेमात बुडालेल्या नाटकांचे सादरीकरणकालिदासाच्या वेळी वसंत ऋतूच्या आगमनाने प्रणयाच्या भावनांना पंख लागायचे. प्रेमप्रकरणात बुडालेल्या सर्वच नाटकांच्या सादरीकरणासाठी हीच योग्य वेळ होती. यावेळी महिला आपल्या पतीसोबत डोलत असत. शरीर आणि मन बाहेरून धडधडत होते. कदाचित त्यामुळेच याला मदनोत्सव असेही म्हणतात. या ऋतूत कामदेव आणि रतीची पूजा करण्याची प्रथा आहे.
मुलींना प्रेम निवडण्याचा अधिकार होताहिंदू ग्रंथ असेही सांगतात की प्राचीन भारतात मुलींना स्वतःचा पती निवडण्याचा अधिकार होता. आपापल्या मर्जीनुसार ते एकमेकांना भेटत असत. संमतीने एकत्र राहूनही ते मान्य करायचे. म्हणजे एखादे तरुण जोडपे एकमेकांना पसंत करत असेल तर ते एकमेकांशी जोडले जायचे. लग्नासाठी त्यांना त्यांच्या पालकांच्या संमतीचीही गरज नव्हती. वैदिक पुस्तकांनुसार, ऋग्वेदिक काळात हा विवाहाचा सर्वात जुना आणि सर्वात सामान्य प्रकार होता. लिव्ह इन रिलेशनशिपसारखी परंपराही त्या काळात होती.
प्रेमप्रकरणासाठी पालक प्रोत्साहन द्यायचेअथर्ववेदातील एक उतारा म्हणतो, पालकांनी सहसा मुलीला स्वतःचे प्रेम निवडण्याचे स्वातंत्र्य दिले. पालक थेट मुला-मुलींना प्रेमप्रकरणासाठी प्रोत्साहन देत होते. आपली मुलगी वयात आल्याची जाणीव झाल्यानंतर ती स्वतःसाठी नवरा निवडण्यास सक्षम आहे, तेव्हा तिला आनंदाने तसं करू देत होते. त्यात काही असामान्य नव्हते. जर एखाद्याने धार्मिक परंपरेशिवाय गंधर्व विवाह केला तर तो सर्वोत्तम विवाह मानला गेला.
लिव्ह इन रिलेशनशिप देखील होतीजर मुलगा आणि मुलगी एकमेकांना पसंत करत असतील आणि ते ठराविक काळ एकत्र राहीले. तर समाज त्यांच्या लग्नाचा विचार करायचा. छत्तीसगडपासून ते ईशान्येपर्यंत आणि अनेक आदिवासी समाजात अशा पद्धती आजही देशात सुरू आहेत.