Social Viral: उत्तराखंडच्या 'या' सरोवरात पाणी नाही, तर आहेत फक्त सांगाडे; काय आहे गूढ?

Social Viral: सरोवर म्हटल्यावर डोळ्यासमोर येते शांत जलायश, मात्र उत्तराखंडचे एक जलाशय हिमाच्छादित परिसराने वेढलेले असून त्यात फक्त मानवी सांगाडे आहेत!

हिमालय पर्वताच्या कुशीत, उत्तराखंड राज्यामध्ये, ५,०२९ मीटर (१६,५०० फूट) उंचीवर एक अत्यंत रहस्यमय सरोवर वसलेले आहे—ते म्हणजे रूपकुंड सरोवर (Roopkund Lake). हे सरोवर 'सांगाड्यांचे सरोवर' (Skeleton Lake) म्हणून ओळखले जाते, कारण इथे बर्फ वितळल्यावर शेकडो मानवी सांगाडे विखुरलेले दिसतात. १९४२ मध्ये एका ब्रिटीश वनपालाने या सांगाड्यांचा शोध लावला, पण हे सांगाडे कधीचे, कोणाचे याबाबतचे गूढ आजपर्यंत कायम आहे.

या सरोवराबाबत प्रचलित कथा

गेल्या अर्धशतकात, मानववंशशास्त्रज्ञ आणि वैज्ञानिकांनी या सांगाड्यांविषयी अनेक सिद्धांत मांडले. सुरुवातीला असे मानले जात होते की, हे सर्व सांगाडे एकाच समूहातील लोकांचे आहेत आणि एकाच वेळी झालेल्या एका मोठ्या आपत्तीत (Single Catastrophic Event),  त्यांचा मृत्यू झाला असावा. संशोधकांच्या अंदाजानुसार हे सांगाडे ९ व्या शतकातले असावेत. 

याविषयी काही लोककथा पुढीलप्रमाणे आहेत... 

राजघराण्यातील मृत्यू: ८७० वर्षांपूर्वी एका भारतीय राजाचा, त्याच्या पत्नीचा आणि सेवकांचा एका भीषण हिमवादळात मृत्यू झाला.

तिबेटवरील आक्रमण: १८८१ मध्ये तिबेटवर आक्रमण करून परतणाऱ्या भारतीय सैनिकांचे हे सांगाडे आहेत.

देवीचा शाप: स्थानिक लोककथेनुसार, नंदा देवी या देवीने लोखंडासारखे टणक गारांचे वादळ निर्माण केले, ज्यात या यात्रेकरूंचा मृत्यू झाला.

अलीकडच्या संशोधनानुसार हे एका घटनेत मृत पावलेले सांगाडे नाहीत. भारतासह अमेरिका आणि जर्मनीतील १६ संस्थांमधील २८ वैज्ञानिकांनी केलेल्या पाच वर्षांच्या नवीन अनुवंशिक अभ्यासाने (Genetic Analysis), मागील सर्व समजुतींना छेद दिला आहे.

नवीन अभ्यासातून समोर आलेले महत्त्वाचे निष्कर्ष:

वेळेतील अंतर: सांगाडे एकाच वेळी नाही, तर त्यांच्या मृत्यूमध्ये तब्बल १,००० वर्षांचे अंतर आहे. काही सांगाडे १,२०० वर्षांपूर्वीचे आहेत, तर काही तुलनेने नवीन आहेत. यामुळे, त्यांचा मृत्यू एकाच आपत्तीत झाला हा सिद्धांत खोडून काढला गेला आहे.

अनुवंशिक विविधता: मृत्यू झालेले लोक एकाच समूहाचे नव्हते, तर त्यांच्यात प्रचंड अनुवंशिक विविधता आढळली.

आश्चर्यकारक मूळ: मृत व्यक्ती दोन प्रमुख गटांतील होत्या... 

दक्षिण आशियाई समूह: या लोकांचे अनुवंशशास्त्र सध्याच्या दक्षिण आशियातील (भारतातील) लोकांशी मिळतेजुळते आहे. यात उत्तर आणि दक्षिणेकडील लोकही सामील होते.

पूर्व भूमध्यसागरी समूह: दुसऱ्या गटाचे अनुवंशशास्त्र सध्याच्या युरोपमधील, विशेषत: ग्रीसमधील क्रीट बेटावर राहणाऱ्या लोकांशी मिळतेजुळते आहे. या अभ्यासामुळे रूपकुंडचे रहस्य अधिक गडद झाले आहे.

काही प्रश्न आजही अनुत्तरित!

मृत्यूचे कारण काय? तिथे कोणतेही प्राचीन जीवाणू किंवा रोगराईचे (Epidemic) पुरावे मिळाले नाहीत. तसेच, कोणतीही शस्त्रे किंवा व्यापारी वस्तूही आढळल्या नाहीत. युरोपियन लोक इथे कसे? पूर्व भूमध्यसागरीय लोक भारताच्या इतक्या दुर्गम भागात कसे पोहोचले, या प्रश्नाचे उत्तर अजूनही मिळालेले नाही. त्यांनी हिंदू तीर्थयात्रेत भाग घेतला असण्याची शक्यता कमी आहे.

या भागात धार्मिक तीर्थयात्रा होत असल्याने लोक इथे आले असण्याची शक्यता आहे. काही शास्त्रज्ञांना वाटते की, वेगवेगळ्या वेळी झालेल्या सामूहिक मृत्यूमुळे हे सांगाडे जमा झाले असावेत. या सांगाड्यांचे गूढ अजूनही पूर्णपणे उकललेले नाही, पण विज्ञान आणि अनुवंशशास्त्रामुळे जुन्या कथांना आव्हान मिळाले आहे. 'आम्ही अजूनही उत्तरांच्या शोधात आहोत,' असे या अभ्यासाच्या प्रमुख लेखिका इडाओइन हार्ने यांनी सांगितले आहे.

रूपकुंड सरोवराचे हे गूढ तुम्हाला वाचून कसे वाटले? या रहस्यावर तुमचा काही खास अंदाज आहे का?