Jara Hatke: तुमच्या बागेतले ‘ते’ फूल खरे ब्रह्मकमळ नाहीच; पाहा 'हा' व्हिडीओ
By ऑनलाइन लोकमत | Updated: November 21, 2025 12:22 IST2025-11-21T12:17:39+5:302025-11-21T12:22:17+5:30
Brahma Kamal: आपण ज्याला ब्रह्मकमळ म्हणतो, ते सुंदर असले तरी, मूळ ब्रह्मकमळाच्या तुलनेत उत्पत्ती आणि धार्मिक महत्त्वामध्ये मोठा फरक आहे, कसा ते पाहू.
Jara Hatke: तुमच्या बागेतले ‘ते’ फूल खरे ब्रह्मकमळ नाहीच; पाहा 'हा' व्हिडीओ
आपल्यापैकी अनेकांच्या बागेत किंवा कुंड्यांमध्ये रात्री उमलणारे एक सुंदर, शुभ्र फूल असते, ज्याला आपण मोठ्या श्रद्धेने 'ब्रह्मकमळ' म्हणून ओळखतो. लोक या फुलाला अत्यंत पवित्र मानतात आणि ते उमलल्यास घरी देवी-देवतांचे आगमन होते असे मानले जाते.
मात्र, botanically (वनस्पतिशास्त्रानुसार) पाहिल्यास, आपण ज्याला ब्रह्मकमळ म्हणून ओळखतो, ते खरे ब्रह्मकमळ नाहीच. ते एक मेक्सिकन कॅक्टस प्रजातीचे फूल आहे. खरे ब्रह्मकमळ हे हिमालयीन पर्वतरांगांमध्ये उगवणारे एक दुर्मिळ आणि अत्यंत पवित्र फूल आहे.
१. सामान्य 'ब्रह्मकमळ': मेक्सिकन कॅक्टस
भारतात, विशेषत: मैदानी प्रदेशात, लोक ज्याला ब्रह्मकमळ मानतात, ते वैज्ञानिकदृष्ट्या 'एपीफायलम ऑक्सिपेटालम' (Epiphyllum oxypetalum) आहे. याला इंग्रजीमध्ये 'नाईट ब्लूमिंग सीरियस' (Night Blooming Cereus) किंवा 'मेक्सिकन कॅक्टस' असेही म्हणतात.
स्वरूप: याची पाने मांसल, चपटी आणि लांब असतात.
उमलण्याची वेळ: हे फूल रात्रीच्या वेळी काही तासांसाठीच उमलते आणि सकाळपर्यंत कोमेजून जाते.
महत्त्व: जरी हे खरे ब्रह्मकमळ नसले तरी, रात्रीच्या वेळी अचानक उमलणाऱ्या या फुलाच्या नैसर्गिक सौंदर्यामुळे आणि सुगंधामुळे याला अनेक ठिकाणी धार्मिक महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
२. खरे ब्रह्मकमळ: हिमालयातील अमृत
खरे, धार्मिक आणि वनस्पतिशास्त्रानुसार मान्य असलेले ब्रह्मकमळ हे 'सौसुरिया ओबव्हॅलाटा' (Saussurea obvallata) या नावाने ओळखले जाते.
उत्पत्तिस्थान: हे फूल फक्त हिमालयीन पर्वतरांगांमध्ये (उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश, सिक्कीम) अति-उंच, थंड आणि खडकाळ प्रदेशात (३००० ते ४८०० मीटर) उगवते.
स्वरूप: हे फूल रात्री नव्हे, तर दिवसा उमलते. याच्या पाकळ्या पांढऱ्या-पिवळ्या रंगाच्या असून, ते संरक्षणासाठी जांभळ्या-हिरव्या आवरणामध्ये (Bracts) बंद असते. त्याचा आकार कमळासारखा असतो.
दुर्मिळता आणि महत्त्व: हे फूल अतिशय दुर्मिळ असून, ते मिळवण्यासाठी आणि त्याचे दर्शन घेण्यासाठी खूप परिश्रम घ्यावे लागतात. उत्तराखंडाचे राज्यफूल म्हणूनही याला ओळखले जाते आणि हे खऱ्या अर्थाने पवित्र व पूजनीय मानले जाते.
आपण घरात लावत असलेले 'ब्रह्मकमळ' हे रात्री उमलणारे एक सुंदर फूल आहे, पण ते मेक्सिकन कॅक्टसच्या वंशातील आहे. खरी पवित्रता आणि दुर्मिळता हिमालयाच्या उंच शिखरांवर उगवलेल्या 'सौसुरिया ओबव्हॅलाटा' (Saussurea obvallata) मध्ये आहे. दोन्ही फुले स्वतःच्या जागी सुंदर असली तरी, त्यांच्या उत्पत्ती आणि धार्मिक महत्त्वामध्ये मोठा फरक आहे. याबद्दल माहिती देणारा हा व्हिडीओ बघा-