Maha Kumbh 2025: सुरु होतोय महाकुंभ मेळा; पण अर्ध कुंभ, पूर्ण कुंभ आणि महाकुंभ यात फरक काय? वाचा!

Maha Kumbh 2025: १३ जानेवारीपासून महाकुंभमेळा सुरु होत आहे आणि हा योग १४४ वर्षांनी जुळून आला आहे; ही वर्षं कशी मोजली जातात ते पाहू. 

सनातन धर्मात कुंभाचे विशेष महत्त्व आहे. कुंभमेळ्यात देश-विदेशातील लोक सहभागी होतात. या मेळ्यात जगभरातील नागा साधूही सहभागी होतात. प्रयागराज, हरिद्वार, उज्जैन आणि नाशिक या चार पवित्र तीर्थक्षेत्रांमध्ये कुंभ आयोजित केला जातो. तरीदेखील यंदा होणाऱ्या महाकुंभाचे वैशिष्ट्य काय? ते जाणून घेऊ. 

देश-विदेशातील कोट्यवधी भाविकांचे प्रयागराज भूमीवर कोणत्याही आवाहनाशिवाय किंवा निमंत्रण न देता महाकुंभमेळ्यात आगमन होणार आहे, हे नक्की! प्रयागराजच्या पवित्र भूमीत कुंभमेळा भरणे आणि त्यात सहभागी होणे, भक्तांच्या लेखी महत्त्वाचे असते. त्यात सहभागी होणारे स्वतःला धन्य समजतात. 

पद्मपुराणानुसार कुंभोत्सवाच्या दिव्य संगमाच्या वेळी प्रयागराजमध्ये स्नान करणाऱ्या भाविकांना जन्म-मृत्यूच्या बंधनातून मुक्ती मिळते, म्हणून या पवित्र ठिकाणी जाऊन स्नान, दर्शन आणि दान केल्याने भाविकांना पुण्य लाभ होतो. कुंभ राशीची गणना तीन प्रमुख ग्रहांच्या आधारे केली जाते. कालचक्रमध्ये ग्रहांचा राजा, सूर्य, राणी चंद्र आणि ग्रहांचा गुरू गुरू याला महत्त्वाचे स्थान आहे. या तीन ग्रहांचे विशिष्ट राशींमध्ये होणारे संक्रमण हा कुंभ उत्सवाचा मुख्य आधार असतो. प्रयागराजमध्ये, गुरु वृषभ राशीत आणि सूर्य मकर राशीत असल्याने, माघ महिन्यातील अमावस्येच्या दिवशी चंद्राचा मकर राशीत प्रवेश हा अत्यंत दुर्मिळ योगायोग निर्माण करतो.

१३ जानेवारी २०२५ पासून प्रयागराज येथे महाकुंभमेळा सुरु होणार आहे आणि तो २६ फेब्रुवारी (महाशिवरात्री) पर्यंत चालणार आहे. त्यासाठी मोठे आयोजन केले आहे. अनेक भाविक त्यात हजेरी लावणार आहेत. एवढे त्याचे महत्त्व का आणि इतर कुंभमेळ्याच्या तुलनेत वेगळेपण काय ते पाहू. 

कुंभमेळ्याचे तीन प्रकार आहेत. अर्धकुंभ, पूर्ण कुंभ आणि महाकुंभ, त्याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊ.

अर्ध कुंभमेळा : अर्ध कुंभमेळा दर सहा वर्षांनी एकदा आयोजित केला जातो. अर्धकुंभ फक्त प्रयागराज आणि हरिद्वारमध्येच होतो.

पूर्ण कुंभमेळा : १२ वर्षातून एकदा पूर्ण कुंभमेळा आयोजित केला जातो. प्रयागराजमधील संगम तीरावर या मेळ्याचे आयोजन केले जाते. २०१३ मध्ये येथे पूर्णकुंभ मेळा आयोजित करण्यात आला होता.

महा कुंभमेळा : या वर्षी होणारा कुंभ म्हणजे महाकुंभ. प्रयागराजमध्ये १२ वेळा पूर्ण कुंभ होतो, तेव्हा त्याला महाकुंभ म्हणतात. १२ पूर्णकुंभांमध्ये एकदाच महाकुंभ होतो. तर १४४ वर्षातून एकदा महाकुंभ आयोजित केला जातो.

कुंभमेळ्याचे स्थान महात्म्य : 

कुंभमेळ्याचे ठिकाण सूर्य, चंद्र आणि गुरूची स्थिती पाहून ठरवले जाते. जेव्हा सूर्य आणि चंद्र मकर राशीत असतात आणि गुरु वृषभ राशीत असतो, तेव्हा प्रयागराजमध्ये कुंभमेळ्याचे आयोजन केले जाते. तसेच सूर्य मेष राशीत आणि गुरु कुंभ राशीत असताना हरिद्वारमध्ये कुंभमेळ्याचे आयोजन केले जाते. सूर्य सिंह राशीत असतो आणि गुरु सुद्धा सिंह राशीत असतो तेव्हा कुंभमेळा उज्जैन येथे आयोजित केला जातो आणि सूर्य सिंह राशीत आणि गुरु सिंह राशीत किंवा कर्क राशीत असताना नाशिकमध्ये कुंभमेळ्याचे आयोजन केले जाते.

महाकुंभातील 6 शाही स्नान-

पहिले स्नान - पौष पौर्णिमा हे पहिले शाही स्नान असेल ज्यात १३ जानेवारी रोजी महाकुंभ सुरू होईल.

दुसरे शाही स्नान- दुसरे शाही स्नान मकर संक्रांती म्हणजेच १४ जानेवारी रोजी होणार आहे.

तिसरे शाही स्नान - तिसरे शाही स्नान २९ जानेवारी  रोजी मौनी अमावस्येला होणार आहे.

चौथा शाही स्नान – चौथा शाही स्नान बसंत पंचमीला म्हणजेच ३ फेब्रुवारी रोजी होईल.

पाचवे शाही स्नान- पाचवे शाही स्नान १२ फेब्रुवारी रोजी माघी पौर्णिमेला होणार आहे.

सहावे शाही स्नान - सहावे शाही स्नान २६ फेब्रुवारी रोजी महाशिवरात्री आणि महाकुंभाच्या शेवटच्या दिवशी होणार आहे.

महाकुंभातील खास आकर्षण : 

यंदाच्या महाकुंभात साडेपाच कोटी रुद्राक्षांपासून १२ ज्योतिर्लिंगांचे स्वरूप तयार केले जात आहे. महाकुंभमध्ये साडेपाच कोटी रुद्राक्षापासून १२ ज्योतिर्लिंगांचे स्वरूप तयार केले जात आहे. डमरूसह ११ हजार त्रिशूळही ते तयार करण्यासाठी वापरण्यात येणार आहेत. त्याची प्रारंभिक रचना तयार केली गेला आहे. पहिल्या स्नानापूर्वी सर्व १२ ज्योतिर्लिंगांची जय्यत तयारी केली जाणार असून, ती महाकुंभासाठी येणाऱ्या भाविकांच्या आकर्षणाचे मुख्य केंद्र असेल.

अमेठीतील सेक्टर ६ येथील संत परमहंस आश्रमाच्या महाकुंभ शिबिरात हे अनोखे ज्योतिर्लिंग उभारले जात आहे. त्यांचा तळ नागवसुकी मंदिरासमोर आहे. यासाठी नेपाळ आणि मलेशिया येथून रुद्राक्षाची खरेदी करण्यात आली आहे. सात दिवसांत कोण येईल इकडे. प्रत्येक ज्योतिर्लिंगाची रुंदी नऊ फूट आहे. उंची ११ फूट असेल. यामध्ये वापरण्यात येणारे ११ हजार त्रिशूल पांढऱ्या, काळ्या, पिवळ्या आणि लाल रंगात रंगवण्यात आले असून १२ जानेवारीपर्यंत १२ ज्योतिर्लिंगांचे बांधकाम पूर्ण होणार असून १३ जानेवारी ते २६ फेब्रुवारीदरम्यान भाविक त्यांचे दर्शन घेऊन पूजा करू शकणार आहेत. करण्यासाठी आश्रमाचे प्रमुख ब्रह्मचारी मौनी बाबा सांगतात की संगमची वाळू ही शतकानुशतके सनातन संस्कृतीची पवित्र भूमी आहे. शिबिरात १२ ज्योतिर्लिंगांची स्थापना करून अखंड भारत आणि जगाच्या कल्याणासाठी शुभेच्छा दिल्या जात आहेत.