प्रोबेस स्फोट आरडीएक्स क्षमतेचा

एमआयडीसीमधील प्रोबेस कंपनीत ११ महिन्यांपूर्वी झालेला भीषण स्फोट आरडीएक्स स्फोटाइतका तीव्र क्षमतेचा होता. अत्यंत ज्वलनशील

मुरलीधर भवार / डोंबिवली
एमआयडीसीमधील प्रोबेस कंपनीत ११ महिन्यांपूर्वी झालेला भीषण स्फोट आरडीएक्स स्फोटाइतका तीव्र क्षमतेचा होता. अत्यंत ज्वलनशील प्रोपार्जिल क्लोराइड या रसायनाचा तीन टन साठा कंपनीत होता व वेल्डिंगची ठिणगी पडल्याने रसायनाने पेट घेतल्याने स्फोट झाला. एक किलो प्रोपार्जिल क्लोराइडच्या स्फोटाची तीव्रता अर्धा किलो आरडीएक्स स्फोटाइतकी असते. भविष्यात दहशतवाद्यांकडून या रसायनाचा घातपाताकरिता वापर केला जाऊ शकतो, अशी भीती पोलिसांनी व्यक्त केली आहे.
डोंबिवलीतील रहिवासी राजू नलावडे यांनी माहितीच्या अधिकारात जिल्हाधिकारी कार्यालयाकडे स्फोटाच्या चौकशी समितीचा अहवाल मागितला होता. दोन महिन्यांनी नलावडे यांना पाठवलेल्या पत्रात अहवाल अद्याप तयार झालेला नाही. मात्र, अहवाल तयार करण्यासाठी समितीच्या झालेल्या बैठकांचे इतिवृत्त जिल्हाधिकारी कार्यालयाकडून देण्यात आले. त्यामध्ये वरील धक्कादायक माहिती उघड झाली आहे. २६ मे २०१७ रोजी स्फोटाच्या घटनेला वर्ष पूर्ण होणार आहे.
कंपनीत पावसाळ्यापूर्वी देखभाल दुरुस्तीचे काम सुरू होते. वेल्डिंगचे काम सुरू असताना कंपनीत साठवलेल्या प्रोपार्जिल क्लोराइडवरठिणगीपडल्याने स्फोट झाला. कंपनीत रसायनाचा तीन टन इतका साठा होता. प्रोेपार्जिल रसायन हे ११० डिग्री सेल्सिअसला एक हजार ज्युल्स प्रतिग्रॅम इतकी ऊर्जा उत्पन्न करते. त्याच्या शॉकवेव्हज निर्माण होऊन त्या सर्व दिशांना पसरतात. या रसायनामध्ये उच्च स्फोटकीय क्षमता आहे. कारखान्यातील रसायनाच्या वापरावर व साठवणुकीवर कोणत्याही सरकारी विभागाचे नियंत्रण नाही. त्यामुळे भविष्यात या रसायनाचा दहशतवाद्यांकडून वापर केला जाऊ शकतो, असे मत पोलिसांनी बैठकांत व्यक्त केले आहे.
प्रोबेस कंपनीत प्रोपार्जिल अल्कोहोल व थायोनील या रसायनांची प्रक्रिया करून प्रोपार्जिल क्लोराइड तयार केले जात होते. हे उत्पादन या कारखान्यात १९८७ पासून सुरू होते. भारतामध्ये प्रोपार्जिल क्लोराइटचे उत्पादन करण्यास सर्वात प्रथम प्रोबेस कंपनीला परवानगी दिली होती. सध्या गुजरातमधील बडोदा येथील ट्रान्सपेक कंपनीत प्रोपार्जिल क्लोराइडचे उत्पादन घेतले जाते. प्रोबेस कंपनी या रसायनाचे उत्पादन करून फ्रान्समधील कंपन्यांना पुरवत होती. २०१६ मध्ये कारखान्याने या रसायनाचे ४९९० टन उत्पादन करून गुजरातमधील अंकलेश्वर येथे पुरवले होते. स्फोटाच्या दिवशी कंपनीत या रसायनाचे २०० लीटर क्षमतेचे २० ते २२ ड्रम साठवून ठेवले होते. साठवलेले रसायन ९९ टक्के शुद्ध होते. रसायन शुद्ध प्रतीचे असल्याने स्फोटाची तीव्रता अधिक वाढली.
प्रोबेस कंपनीच्या बाजूला हर्बर्ट ब्राउन लॅबोरेटरीज या कंपनीत एन-बुथली लिथिअमचा सिलिंडर सापडला. हा पदार्थ फारच हानीकारक आहे. त्याचा स्फोट झाल्यास फार मोठे नुकसान होऊ शकते. त्याची माहिती औद्योगिक सुरक्षा व आरोग्य संचालकांनी घ्यावी, असे पोलीस उपायुक्तांनी सुचवले. प्रोबेस स्फोटाबाबत मानपाडा पोलीस ठाण्यात गुन्हा दाखल आहे, तर औद्योगिक सुरक्षा व आरोग्य संचालनालयाच्या कल्याण विभागाने ठाणे न्यायालयात चार फौजदारी खटले दाखल केले आहेत.