ठिसुळ हाडांना ‘बोन बँक‌‌’ देणार मजबुती

सुमेध वाघमारे

नागपूर : हाडाचा कर्करोग, संसर्ग किंवा अपघातात हाडाचे मोठे नुकसान होते. भारतात दरवर्षी हजारो रुग्णांना हाडाच्या प्रत्यारोपणाची आवश्यकता असते. परंतु जवळपास केवळ ३५ टक्के लोकांनाच ती उपलब्ध होऊ शकतात. रुग्णांच्या अडचणी व विदर्भात कर्करोगाचे वाढते रुग्ण लक्षात घेऊन नागपूरच्या शासकीय वैद्यकीय महाविद्यालय व रुग्णालयाने (मेडिकल) ‘बोन बँक’ स्थापन करण्यासाठी पुढाकार घेतला आहे. यामुळे हाडाच्या जीवघेण्या प्रतीक्षेत असणाऱ्याचे आयुष्य लवकरच सुकर होणार आहे.

एखाद्या अपघातानंतर, दुर्घटनेनंतर अनेकांची हाडे तुटतात. काहींची हाडे कर्करोग अथवा ट्युमरसारख्या दुर्धर आजारामुळे क्षीण होतात. बोन बँकेच्या माध्यमातून अशा रुग्णांमध्ये दुसरी हाडे बसविता येतात. परंतु मध्य भारतात ‘बोन बँक’ नाही. गरजू रुग्णांना मुंबईतील टाटा मेमोरियल हॉस्पिटल, दिल्लीतील एम्स, एएमसी चेन्नई, कोईम्बतूरमधील गंगा हॉस्पिटलमधील बोन बँकेतून (अस्थी पेढी) मदत घ्यावी लागते. परंतु हाडदानाविषयी फारशी जनजागृती नसल्याने ‘ब्रेन डेड’ व्यक्तींच्या नातेवाईकांकडून ती होत नाही. अनेकदा देहदान होऊनही ‘बोन बँक’ नसल्यामुळे हाडे जतन करण्याची व्यवस्थाच नाही. परिणामी, काहींवर दिव्यांग जीवन जगण्याची वेळ येते. ही बाब समजूनच मेडिकलचे अधिष्ठाता डॉ. सजल मित्रा यांनी नव्या वर्षात ‘बोन बँक’ स्थापन करण्याचा निर्णय घेतला. डॉ. मित्रा यांनी ‘लोकमत’ला सांगितले, जिल्हा नियोजन समितीकडून रुग्णालयाला मिळणाऱ्या १२ कोटी रुपयामधून या ‘बँके’साठी सुमारे १.५ कोटीचे नियोजन केले आहे. मुंबईतील टाटा मेमोरियल हॉस्पिटलमधील ‘बोन बँक’चा आधार घेऊन ती तयार केली जाणार आहे. भारतात ओडिशाव्यतिरिक्त दिल्लीतील एम्स, एएमसी चेन्नई, कोईम्बतूरमधील गंगा हॉस्पिटल आणि मुंबईतील टाटा मेमोरियल हॉस्पिटलमध्ये बोन बँक सुविधा आहे. यामुळे मध्य भारतातील ही पहिली ‘बोन बँक ’ असणार आहे.

- बोन बँकअभावी कंबरेतील हाड काढण्याची वेळ येते

मेडिकलच्या अस्थिव्यंगोपचार विभागाचे प्रमुख डॉ. मो. फैजल यांनी सांगितले, एखाद्या रुग्णाला हाडाची गरज पडल्यास त्याच्या कंबरेतील हाड काढले जाते. परंतु याला मर्यादा असतात. कमीतकमी हाड काढावे लागते. रुग्णावर दोन शस्त्रक्रिया कराव्या लागतात. शिवाय, कर्करोगाच्या शस्त्रक्रियेनंतर शरीराला जी भोके पडतात ती भरून काढण्यासाठी दान केलेल्या हाडाचीच गरज पडते. यामुळे ‘बोन बँक’ आवश्यक आहे.

-ही हाडे काढली जातात

‘कॅडेव्हर’ किंवा देहदान झालेल्या मृतदेहाच्या शरीरातून कंबरेच्या खालील नितंब, पेल्विस, मांड्या आणि गुडघे आदी भागातील १० हाडे काढली जातात. शरीरातून हाडे काढून त्याचे जतन करण्यासाठी उणे ७० अंश सेल्सिअस तापमानात डीप फ्रीजरमध्ये ठेवली जातात. पाच वर्षांपर्यंत ती अशा पद्धतीने जतन केली जाऊ शकतात.

-एका मृतदेहातून हाडाच्या दानाने २० लोकांचे आयुष्य बदलते

एक मृतदेहातून दान केलेली हाडे जवळपास २० लोकांचे आयुष्य बदलू शकते. अवयव लोकांना नवे आयुष्य प्रदान करतात तर, हाड आणि पेशी त्रासदायक आयुष्य सुकर बनवू शकतात.

-हाडासाठी रुग्णांची जीवघेणा प्रतीक्षा संपणार

मेडिकलमध्ये मध्य भारतातून मोठ्या अपेक्षेने रुग्ण येतात. हाडाचा कर्करोग, अपघात, गुडघ्याचे सांधेबदल या शस्त्रक्रिया करताना ‘बोन बँके’ची नितांत गरज पडते. त्यांना पुन्हा चांगले आयुष्य जगण्यास मदत होते. यामुळेच ‘बोन बँके’चा प्रस्ताव तयार करण्यात आला असून लवकरच तो मंजुरीसाठी पाठविला जाणार आहे. या बँकेतून गरीब रुग्णावर मोफत उपचार केले जातील.

-डॉ. सजल मित्रा

अधिष्ठाता, मेडिकल