डॉ. दीपक कुलकर्णी । त्वचारोग तज्ज्ञ, पनवेलमाहिती तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात गेल्या २० वर्षांत आमूलाग्र बदल झाले आहेत. संगणकीकरण, इंटरनेट, मोबाईल फोन, समाजमाध्यमे व ई-कॉमर्समुळे आयुष्य फार सुलभ झाले आहे. त्यांच्या एकत्रित वापरामुळे आपण संगणक अथवा मोबाईलवरून बँक व्यवहार, ओला उबरची नोंदणी, गुगल मॅपद्वारे पत्ता शोधणे, इ. अनेक कामे लीलया करू शकतो.
माहिती तंत्रज्ञानातील प्रगतीचा वैद्यकीय सल्ल्यासाठी वापर का होत नाही, असा प्रश्न पडतो. एखाद्या गावातील रुग्णाला शहरातील तज्ज्ञांचा सल्ला घरबसल्या मिळाला तर किती सोयीचे होईल? वास्तविक पाहता रोग झालेल्या जागेचा फोटो अथवा एक्स रे, एउॠचा फोटो पाहून, तसेच रुग्णाशी व्हिडिओ कॉलवर संवाद साधून निदान करणे शक्य असते. त्यासाठी फारच साधे माहिती तंत्रज्ञान लागते; पण अशा टेलीमेडिसीन सुविधेचा वापर आजवर भारतात तरी होत नव्हता. (मराठीत याला ‘दूरचिकित्सा’ म्हणूया.)
या परिस्थितीला कारणे दोन. एकतर वैद्यकीय सल्ला देणे तांत्रिकदृष्ट्या अवघड व जबाबदारीचे काम असते. दुसरे महत्त्वाचे कारण म्हणजे टेलीमेडिसीनला आजवर भारतात कायद्याने परवानगी दिली नव्हती. कोर्टा$ने मध्यंतरी दिलेल्या काही निकालांमुळे कायदेशीर मान्यता नसल्याची वैद्यकीय संघटनांना जाणीव झाली व त्यांनी डॉक्टरांना असा सल्ला देणे टाळण्याच्या सूचना केल्या. त्यामुळे सुयोग्य तंत्रज्ञान उपलब्ध असतानाही दूरचिकित्सा भारतात आजवर मूळ धरू शकली नाही; परंतु ‘कोविड १९’ साथीच्या दरम्यान संचारबंदीमुळे रुग्णांची अडचण लक्षात घेऊन मेडिकल कौन्सिल आॅफ इंडिया व नीती आयोगाने मार्चमध्ये दूरचिकित्सेसाठीची मार्गदर्शक तत्त्वे बनवून कायदेशीर पाया रचला व या मार्गातील अडसर दूर केला. विशेष म्हणजे ही सुविधा कायमस्वरूपी राहणार आहे. या मार्गदर्शक तत्त्वाच्या आधारे डॉक्टर व्हिडिओ कॉल, ई-मेल, साधा फोन अशा माध्यमांद्वारे देशातील रुग्णांना सल्ला देऊ शकतात.
डॉक्टर या माहितीचे विश्लेषण करतील व रुग्णाच्या त्रासावर दूरचिकित्सेद्वारे सल्ला देणे शक्य आहे का, हे कळवतील. होकार असल्यास रुग्ण तपासणीशुल्क आॅनलाईन भरून पूर्वनोंदणी करेल. नंतर डॉक्टर रुग्णाशी योग्य त्या माध्यमाचा वापर करून संवाद साधतील. योग्य रोगनिदानानंतर औषधयोजना करून प्रिस्क्रिप्शनचा फोटो रुग्णाला पाठविला जाईल. काही तपासण्यांचाही सल्ला देतील. रुग्णास तत्काळ आॅनलाईन सल्ल्याची आवश्यकता असेल तर त्याचेही नियम या मार्गदर्शिकेत आहेत. दूरचिकित्सेसाठी डॉक्टरांना आॅनलाईन प्रशिक्षण घ्यावे लागेल; परंतु सद्य:परिस्थितीत शासन त्याची व्यवस्था करू शकले नाही. ‘कोविड’च्या आणीबाणीच्या परिस्थितीत दूरचिकित्सेचा वापर व्हॉट्सअ‍ॅप व मेलद्वारे होऊ लागलाय व त्याला चांगला प्रतिसाद आहे. साथीचा प्रभाव कमी झाल्यानंतर रुग्ण त्याचा वापर चालू ठेवतील वा डॉक्टरांची भेट घेण्याची पद्धत अनुसरतील हे काळच सांगेल. मेडिकल कौन्सिल व नीती आयोगाने घेतलेल्या या स्तुत्य उपक्रमामुळे भारतातील रुग्णसेवेत नवे दालन उघडले गेले आहे हे नक्की. त्याबद्दल या संस्थांचे अभिनंदन करावे तेवढे थोडेच.