शेतात किंवा काडीकचरा असलेल्या तसेच ओलावा असणाऱ्या ठिकाणी काम करताना सांभाळून काम करावे, जोपर्यंत सापाला इजा होत नाही. तोपर्यंत तो कुणालाही दंश करीत नाही, त्यामुळे साप दिसताच त्याला न मारता सर्पमित्राला बोलवावे व शेतकऱ्याच्या मित्राचे रक्षण करावे, असे आवाहन सर्पमित्रांनी केले आहे.
बॉक्स
साप आढळला तर
शेतात, काडीकचरा असलेल्या ठिकाणी, छोटे-छोटे बिड असणाऱ्या ठिकाणी साधारणत: साप आढळून येतात. साप दिसल्यानंतर लगेच घाबरुन न जाता, सर्पमित्राला प्राचारण करावे, सर्पमित्र येईपर्यंत त्याच्याकडे लक्ष ठेवावे. आपल्यासमोर एकच साप असेल तर एकाच जागी स्थिर राहावे, त्याचे लक्ष विचलित करण्यासाठी त्याच्या बाजूला एखादी वस्तू फेकावी. जेणेकरून त्याचे लक्ष विचलीत होईल. सर्पमित्र येईपर्यंत त्याच्याकडे लक्ष ठेवावे.
-------
बॉक्स
साप चावला तर
सर्वदंश झाल्यानंतर सापाच्या विषाने मृत्यू होण्यापेक्षा घाबरुन जास्त मृत्यू होत असल्याची उदारणे आहेत; परंतु साप चावल्यानंतर घाबरुन न जाता ज्या ठिकाणी दंश झाला असेल, त्या ठिकाणाहून साधारण तीन ते चार इंच अंतरावर आवळपट्टी बांधावी. कुठल्याही प्रकारच्या अंधश्रद्धेला बळी पडून मांत्रिकाकडे जावू नये, आपल्या परिसरातील डॉक्टरांकडे जावून त्वरित उपचार घ्यावा.
-------
कोट
नुकतीच पावसाळ्याला सुरुवात झाली आहे. गाव-खेड्यासह शहरी भागात साप निघण्याचे प्रमाण वाढले आहे. साप निघाल्यास आपल्या संपर्कातील सर्परक्षक,-सर्पमित्र यांना बोलवावे. सापाची माहिती नसेल तर पकडण्याचा किंवा हुसकावण्याचा प्रयत्न करू नये. सर्पदंश झाल्यास घाबरून न जाता, आवश्यक प्रथमोपचार करा, बुवाबाजी, मांत्रिक किंवा गावठी उपचारात वेळ घालवू नका. सर्पदंशावर शासकीय रुग्णालयात ‘प्रति सर्प विष' उपलब्ध असते. त्यामुळे लगेच प्राथमिक आरोग्य केंद्र किंवा नजिकच्या रुग्णालयात जावे. प्रत्येक साप विषारी नसतो, आपल्यास झालेला सर्पदंश बिनविषारी सापाचा असू शकतो.
बंडू धोतरे,
अध्यक्ष इको-प्रो तथा सर्पमित्र.
------
बॉक्स
जिल्ह्यात आढळणारे बिनविषारी साप
अजगर, धामण, तस्कर, गवत्या, दिवड, धोंड्या, वाश्या, नानेटी, धुळनागीण, कवड्या, कुकरी, वाड्या, डुरक्या घोणस, मांडूळ, रुका, झाड साप, ब्लॅक हेडेड आदी बिनविषारी साप आढळून येतात.
-----
नाग : नागाचे विष सर्वात जहाल असते. नाग ओळखण्याची सर्वात मोठी खूण म्हणजे त्याचा फणा. नागाच्या फण्याच्या मागील बाजूस दहा किंवा शून्याचा आकडा असतो. काळ्या किंवा तपकिरी रंगाचे नाग जास्त आढळून येतात.
------
मण्यार : मण्यार किंवा मनेर ही भारतात आढळणारी विषारी प्रजात आहे. मण्यार सापाचे विष नागासारखेच असते. साधारणत: हा साप जंगल परिसरात आढळून येतो. सापाचा रंग पोलादी निळा असून, अंगावर पांढरे खवले असतात. हे खवले शेपटीकडे अधिक व डोक्याकडे कमी- कमी होत जातात.
----
घोणस : घोणस सापाचे विष अतिशय जहाल असते. या सापाच्या अंगावर साखळीसारख्या, तीन समांतर रेषा असतात. घोणस, हिरवा, पिवळा, हलका करडा रंग, व इतर अनेक रंगछटामध्ये आढळतो.
-----
फुरसे : हा साप ग्रामीण भागात फरुड या नावाने ओळखला जातो. याचा रंग तपकिरी, फिक्कट पिवळसर किंवा वाळूसारखा असतो. पाठीच्या दोन्ही बाजूवर एकेक, फिक्कट पांढरी नागमोडी रेषा असते. हा प्रमुख विषारी सापांपैकी एक आहे.