कंकणाकृती सूर्यग्रहणाचा आज विलोभनीय खगोलीय अविष्कार

गुरुवारच्या कंकणाकृती ग्रहणाच्या वेळी अमावस्या असून, चंद्र सूर्यबिंबाच्या समोरून प्रवास करणार आहे. अर्थात पृथ्वी आणि सूर्य यांच्या मधोमध चंद्र येणार आहे. यालाच सूर्यग्रहण असे म्हणतात. यावेळी चंद्र पृथ्वीपासून दूर असल्यामुळे चंद्र सूर्यबिंबाला पूर्णपणे झाकू शकणार नाही. त्यामुळे ग्रहणाची मध्यवस्था असताना, चंद्राच्या सर्व बाजूंनी सूर्याची तेजस्वी कडा दिसेल.

ठळक मुद्दे१३२ व्या सारोस चक्रातील हे ४६ वे सूर्यग्रहण

लोकमत न्यूज नेटवर्क
अमरावती : देशाच्या दक्षिण भागातून गुरुवारी सकाळी ८ ते ११ दरम्यान कंकणाकृती, तर उर्वरित भारतातून खंडग्रास सूर्यग्रहण हा खगोलीय अविष्कार सर्वांना अनुभवता येणार आहे. याआधी सुमारे १० वर्षांपूर्वी २२ जुलै २००९ ला, तर त्यानंतर १५ जानेवारी २०१० रोजी कंकणाकृती ग्रहण दिसले होते.
गुरुवारच्या कंकणाकृती ग्रहणाच्या वेळी अमावस्या असून, चंद्र सूर्यबिंबाच्या समोरून प्रवास करणार आहे. अर्थात पृथ्वी आणि सूर्य यांच्या मधोमध चंद्र येणार आहे. यालाच सूर्यग्रहण असे म्हणतात. यावेळी चंद्र पृथ्वीपासून दूर असल्यामुळे चंद्र सूर्यबिंबाला पूर्णपणे झाकू शकणार नाही. त्यामुळे ग्रहणाची मध्यवस्था असताना, चंद्राच्या सर्व बाजूंनी सूर्याची तेजस्वी कडा दिसेल. या ग्रहणात चंद्राच्या सावलीची जमिनीवरील मार्गाची रुंदी १६४ किलोमीटर आहे. हा गडद सावलीचा पट्टा केरळमधील कुन्नूर, तामिळनाडू राज्यातील कोइमतूर, कराईकुडी या शहरांजवळून जाणार आहे. त्यामुळे या भागातून कंकणाकृती सूर्यग्रहण पाहता येणार आहे. आखाती देश तसेच आशियाई देशांमधून हे ग्रहण दिसेल तसेच देशाच्या इतर भागासह महाराष्ट्रातून खंडग्रास अवस्था दिसेल. महाराष्ट्रातून सूर्य सुमारे ७० ते ७५ टक्के झाकलेला दिसेल. याला खंडग्रास अवस्था असे म्हणतात. ग्रहणास ८ वाजून ४ मिनिटांनी सुरुवात होईल. ९ वाजून ३० मिनिटांनी खंडग्रास ग्रहणाचा मध्य दिसेल. सकाळी १०.५७ वाजता ग्रहण संपेल. एका वर्षात संपूर्ण जगभरात किमान दोन ते कमाल पाच ग्रहणे होतात. ही ग्रहणे खग्रास, खंडग्रास अथवा कंकणाकृती यापैकी एक असते. २१ जून २०२० रोजी आणखी एक कंकणाकृती सूर्यग्रहण पाहण्याची संधी आहे. या सूर्यग्रहणाची कंकणाकृती अवस्था राजस्थान, पंजाब, हरियाणा आणि उत्तराखंडमधील काही भागांतून पाहता येणार असल्याचे प्रवीण गुल्हाने यांनी सांगितले.

सारोस चक्र म्हणजे काय ?
एकदा एक ग्रहण झाल्यानंतर साधारण अठरा ते साडेअठरा वर्षाच्या अंतराने पुन्हा ग्रहण होते. या चक्राला सारोस चक्र असे म्हणतात. यानंतर ठरावीक कालावधीनंतर ठरावीक भागात ही ग्रहणे विविध प्रकारात दिसून येतात. अशी साधारण ७० ते ८० ग्रहणे होतात तेव्हा एक चक्र पूर्ण होते. पृथ्वीच्या परांचन गतीमुळे असे घडते.

ग्रहण कसे पहावे ?
सुरक्षित मायलर फिल्मपासून बनवलेले चष्मे वापरावेत. वेल्डिंग काचही वापरता येईल. दुर्बिणीवर मायलर फिल्म बसवूनही अवलोकन करता येईल. जर मायलर फिल्म नसेल, तर दुर्बिणीच्या आयपीसवर पांढरा जाड कागद धरुन ठेवून प्रतिमा मिळवता येईल. प्लास्टिकच्या मध्यम आकाराच्या बॉलवर रेती भरून गोल आरसा चिटकवावा. हा बॉल सूर्यप्रकाशात गोल रिंगवर ठेवावा. प्रकाशकिरणे आरशावरून भिंतीवर पडतील. त्या ठिकाणी पांढरा कागद चिटकवावा.

ग्रहण आणि अंधश्रद्धा
ग्रहणात गरोदर स्त्रियांना होणारे मूल अंध, अपंग वा ओठ चिरलेले असे होऊ शकते. ग्रहणकाळात अन्न-वस्त्र दान करणे, प्यायचे पाणी नष्ट करणे, दारे-खिडक्या बंद करून घरातच बसणे, चाकूचा वापर न करणे, पूजापाठ करणे व नंतर आंघोळ करणे अशा अनेक अंधश्रद्धा समाजात दिसून येतात. परंतु, मानवी जीवनावर या ग्रहणाचा परिणाम होत नसल्याचे मराठी विज्ञान परिषदेचे अध्यक्ष प्रवीण गुल्हाने व हौशी खगोलप्रेमी विजय गिरुळकर यांनी सांगितले.