पाथरवटांचे जीणे उघड्यावरच

रस्त्याच्या कडेला, मिळेल तेवढ्या जागेत, चिखलाच्या दलदलीत आणि गांजर गवताच्या आश्रयाने कापडाचे पाल ठोकून गेल्या कित्येक वर्षांपासून पाथरवट समाजाचे कुटुंब राहत आहे.

 प्रकाश सातघरे दिग्रस
रस्त्याच्या कडेला, मिळेल तेवढ्या जागेत, चिखलाच्या दलदलीत आणि गांजर गवताच्या आश्रयाने कापडाचे पाल ठोकून गेल्या कित्येक वर्षांपासून पाथरवट समाजाचे कुटुंब राहत आहे. यंत्र युगाच्या प्रगतीने जाते, पाटे, उखळ, खलबत्ते घेणाऱ्यांची संख्या कमी झाली आणि त्यांना उघड्यावर उपेक्षिताचे जीणं नशिबी आहे.
दिग्रस शहरातील मानोरा चौकातून बसस्थानकाकडे जाताना एका रांगेत रंगीबेरंगी कापडाचे पाल दिसतात. त्यासमोर दगडातून जाते, पाटे, उखळ, खलबत्ते, नंदी बैल, महादेवाची पिंड आदी आकार देताना दिसतात. मोकळ्या मैदानात ठोकलेल्या या पालात राहतात पाथरवट समाजाची कुटुंब. १५ पालात तब्बल १४० सदस्य येथे राहतात. नांदेड जिल्ह्यातील भोकर या गावचे पाथरवट (वडार) समाजाची मंडळी गेल्या १० वर्षांपासून येथे मुक्कामी आहे. लहान मोठे सदस्य मिळून १३० ते १४० मंडळी येथे राहत आहे. दोन लाकडे उभे करून त्यावर कापड टाकले की त्यांचे घर तयार होते. माणसाचे हातपाय लांबविताना वीतभर जागाही शिल्लक राहत नाही. एवढे छोटेसे घर. एवढ्याच जागेत पाच ते सहा कुटुंबातील सदस्य दाटीवाटीने राहतात. याच जागेत लग्न समारंभ आणि सणही साजरे होतात.
पंखा नाही, लाईट नाही की मनोरंजनासाठी टीव्ही नाही, मच्छरांच्या तावडीत, पथदिव्यांच्या मंद प्रकाशात ही मंडळी वर्षानुवर्ष राहत आहे. दिवसभर दगडाला आकार देऊन घाम गाळतात. यापासून मिळणाऱ्या परिश्रमावर त्यांचा चरितार्थ चालतो. या कुटुंबाकडे शेती नाही, मुलांच्या शिक्षणाची व्यवस्था नाही अशा स्थितीत आज ही मंडळी जीवन जगत आहे. माणुसकीचे धडे सांगणाऱ्या कुणी एखाद्या माणसाने माणुसकी दाखवून त्यांचे जीवन इतरांप्रमाणे सुकर व्हावे, किमान अन्न-वस्त्र-निवारा या गरजा पूर्ण व्हाव्या यासाठी प्रयत्न केले नाही.
यंत्र विभाग सर्व काही रेडिमेड मिळत असल्याने कुणी जाते, पाटे, उखळ घेण्यासाठी येत नाही. वर्षातील काही दिवस तर एक छदामही त्यांच्या हाती पडत नाही. परंतु आपला हा परंपरागत व्यवसाय मात्र त्यांनी नेटाने सुरू ठेवला आहे. जणू त्यांचं जीवन जात्याखाली भरडण, पाट्याखाली चिरडण आणि उखळात कुंटत राहणं असेच झाले आहे. दगडाला देवपण देणाऱ्या या माणसाच्या जीवनाला कधी आकार मिळेल हे मात्र कुणीही सांगत नाही.