व्यायाम करू कधी?

व्यायाम केल्यानं शरीरात हॅपी हार्मोन्स तयार होतात. स्ट्रेसफुल हार्मोन्स कमी होतात. पण हा व्यायाम करायचा कधी? केव्हा आणि कोणता?

- डॉ. यशपाल गोगटे
व्यायाम म्हणजे काय, तर कुठल्याही प्रकारची शारीरिक हालचाल. ज्यामुळे आपलं आरोग्य टिकून राहण्यास मदत होते. मग ती घरातील दैनंदिन कामं असो, आवरा-सावर असो, मैदानी खेळ किंवा जिममधील व्यायाम असो. हा व्यायाम करायला हवा हे सगळ्यांना कळतं. पण व्यायाम का करावा, केव्हा करावा व कुठल्या प्रकारचा व्यायाम करावा याविषयी आपण आज तपशिलानं बोलू..
लाइफस्टाइल डिसीज अर्थात जीवनशैलीशी निगडित आजार हा सध्याचा परवलीचा शब्द. जसं की स्थूलपणा, मधुमेह, उच्च रक्तदाब वगैरे. हे आजार झाल्यानंतर ‘व्यायामाला सुरुवात करा’ हा सल्ला मिळतो. मात्र व्यायामाकडे असं एक उपाय म्हणून न पाहता तो दिनचर्येचा एक अविभाज्य भाग असायला हवा. आजार झाल्यावर सुरू केलेला व्यायाम मदत करतोच; परंतु काहीही आजार नसताना केलेला व्यायाम हा उत्तम आरोग्यासाठी संरक्षक फळीचं कार्य करतो. म्हणूनच प्रत्येकानं नियमित व्यायाम करणे आवश्यक आहे.
व्यायामामुळे वजन आटोक्यात राहतं, दिवसभराच्या कामांसाठी उत्साह टिकून राहतो, काम करण्याची क्षमता वाढते व नैराश्य न येता सकारात्मकता वाढते. एकूणच जीवन जगण्यातील आनंद वाढतो. कारण व्यायामामुळे शरीरात हॅपी हार्मोन्स ज्याला एण्डोरफीन असं म्हणतात. ते तयार होतात. व्यायाम केल्यानं शरीरातील स्ट्रेसफुल हार्मोन्स जसं की कॉर्टिसॉल हे कमी होतात.
व्यायामामुळे चयापचयाच्या आजारांनादेखील फायदा होतो. बीपी नॉर्मल राहते. रक्तातील साखरेवर नियंत्रण येते. कॅलरी बर्न झाल्यामुळे कमी झालेलं वजन टिकवून ठेवायला मदत होते. शरीरात स्नायूंचं प्रमाण वाढतं, हाडांना बळकटी मिळते व चरबीचं प्रमाण कमी होते. फुप्फुसाची दमश्वासाची क्षमता वाढते.
व्यायामाचे अनेक प्रकार असतात.
पण त्याला मुख्यत्वे तीन वर्गांमध्ये विभाजित करता येतं.
१. ऐरोबिक व्यायाम प्रकार : यात दमछाक होणारे व्यायाम येतात. जसं चालणं, पोहणं, मैदानी खेळ, सायकलिंग, आवरासावर, केर काढणं, जिन्याची चढउतार, नृत्य इ.
२.. रेजिस्टन्स ट्रेनिंग : या प्रकाराला काही वेळेस एनएरोबिक व्यायामही म्हटलं जातं. या प्रकारात मोडणारे व्यायाम हे स्नायूंना ताण देणारे असतात. जसं जिममधील वजनाचे व्यायाम, अंग मेहनतीचे व्यायाम, वजन उचलायला लावणारं कार्य.
३. स्ट्रेचिंगचे व्यायाम : या व्यायाम प्रकारात शरीराला ताण पडतो व शरीराची लवचिकता वाढते. उदा. योगासनं, ताईची.
आपण कुठला व्यायाम करायचा हे कसं ठरवायचं. तर त्याचं उत्तर असं की, प्रत्येकानं आलटून-पालटून हे तिन्ही प्रकारचे व्यायाम करण्याचा सराव ठेवावा. एक कायम असलेला प्रश्न म्हणजे यातील उत्तम असलेला व्यायाम कोणता? सर्वच व्यायाम उत्तम आहेत. ते नियमित केल्यास नक्कीच फायदा होतो. रेजिस्टन्स ट्रेनिंग हा तुलनात्मकरीत्या अधिक फायद्याचा ठरतो. तरीही प्रत्येकानं आपल्या शारीरिक क्षमतेनुसार व्यायामाचं स्वरूप ठरवावं.
खरं तर काही दैनंदिन कामांमुळेदेखील व्यायाम आपोआपच घडत असतो. म्हणून घर कामाचा आळस सोडून, लाज न बाळगता त्यातून होणाऱ्या व्यायामाचा लाभ घ्यावा. आपण कुठला व्यायाम करतो याला फारसं महत्त्व नसतं तसंच कधी व्यायाम करतो यामुळेही व्यायामातून मिळणाºया फायद्यावर फारसा फरक पडत नाही. व्यायाम करण्याला अधिक महत्त्व आहे मग तो सकाळी असो दुपारी असो वा अगदी मध्यरात्री !
त्यामुळे व्यायाम करा.

dryashpal@findrightdoctor.com