नवी दिल्ली - चंद्रयान-३ मोहिमेच्या यशानंतर भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (ISRO) आणखी एक मोहीम सुरू केली आहे. आता इस्रो सूर्याकडे जाण्याच्या तयारीत आहे. इस्रो २ सप्टेंबर रोजी सूर्य मोहीम लॉन्चिंग करू शकते. सूर्याचा अभ्यास करणारी ही पहिली भारतीय मोहीम असेल. आदित्य एल १ मिशन हे सूर्याचे तापमान, सूर्य किरणांचा पृथ्वीवर होणारा परिणाम, विशेषतः ओझोनचा थर, अवकाशातील हवामानाची गतिशीलता यांचा अभ्यास करता येईल. बेंगळुरू येथील इस्रोच्या मुख्यालयातून याचे प्रक्षेपण केले जाईल.
आदित्य-L1 मिशन, ज्याचा उद्देश L1 भोवतीच्या कक्षेतून सूर्याचा अभ्यास करणे आहे. हे पृथ्वीपासून १५ लाख किलोमीटर अंतरावर आहे. फोटोस्फियर, क्रोमोस्फियर आणि सूर्याच्या बाहेरील थरांचे वेगवेगळ्या तरंगीय लहरींमध्ये निरीक्षण करण्यासाठी ते सात पेलोड्समधून जाईल. ISRO च्या मते, आदित्य-L1 हा राष्ट्रीय संस्थांच्या सहभागाने बनवलेला पूर्णतः स्वदेशी प्रयत्न आहे.
बंगळुरूस्थित इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ एस्ट्रोफिजिक्स (IIA) ने विजिबल एमिशन लाइन कोरोनाग्राफ पेलोडच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. तर सोलर अल्ट्राव्हायोलेट इमेजिंग टेलिस्कोप (SUIT) हे या मोहिमेसाठी महत्त्वाचे साधन असून, पुणेस्थित इंटर-युनिव्हर्सिटी सेंटर फॉर एस्ट्रॉनॉमी अँड एस्ट्रोफिजिक्स (IUCAA) ने तयार केले आहे. आदित्य-L1 यूव्ही पेलोड आणि एक्स-रे पेलोड वापरून फ्लेअर्स वापरून सौर क्रोमोस्फियरचे निरीक्षण करू शकतो. पार्टिकल डिटेक्टर आणि मॅग्नेटोमीटर पेलोड चार्ज केलेले कण आणि L1 च्या आसपासच्या ऑर्बिटपर्यंत कक्षेत पोहोचणारे चुंबकीय क्षेत्र याबद्दल माहिती देऊ शकतात.
२ सप्टेंबर रोजी लॉन्च होण्याची शक्यता
यूआर राव उपग्रह केंद्रात तयार केलेला उपग्रह दोन आठवड्यांपूर्वी आंध्र प्रदेशातील श्रीहरिकोटा येथील इस्रोच्या स्पेसपोर्टवर पोहोचला होता. इस्रोच्या म्हणण्यानुसार ते २ सप्टेंबर रोजी लॉन्च होण्याची शक्यता आहे. हे यान सूर्य-पृथ्वी प्रणालीच्या L1 भोवती प्रभामंडल कक्षेत ठेवण्याची योजना आहे. ISRO ने सांगितले की, L1 पॉइंटच्या सभोवतालच्या हॅलो ऑर्बिटमध्ये ठेवलेल्या उपग्रहाचा सूर्यग्रहण न होता सतत निरीक्षण करण्याचा मोठा फायदा आहे. रिअल टाईम सौर हालचाली पाहण्याचा आणि अवकाशातील हवामानावर त्याचा परिणाम पाहण्याचा अधिक फायदा होईल. विशेष व्हॅंटेज पॉइंट L1 वापरून, चार पेलोड सूर्याच्या हालचालींचे थेट निरीक्षण करतील आणि उरलेले तीन L1 वर कण आणि फील्डचा इन-सीटू अभ्यास करतील.
याआधी सूर्य मोहिमेवर कोण गेले?
भारत प्रथमच सूर्यावर संशोधन करणार आहे. पण आतापर्यंत एकूण २२ मोहिमा सूर्याकडे पाठवण्यात आल्या आहेत. ज्या देशांनी या मोहिमा पूर्ण केल्या आहेत त्यात अमेरिका, जर्मनी, युरोपियन स्पेस एजन्सीचा समावेश आहे. नासाने सर्वाधिक मिशन केले आहे. युरोपियन स्पेस एजन्सीने १९९४ मध्ये नासाच्या सहकार्याने पहिली सूर्य मोहीम पाठवली. एकट्या नासाने सूर्यावर १४ मोहिमा पाठवल्या आहेत. नासाच्या पार्कर सोलर प्रोब नावाच्या व्यक्तीने सूर्याभोवती २६ वेळा प्रदक्षिणा घातली आहे. NASA ने २००१ मध्ये जेनेसिस मिशन लाँच केले. सूर्याभोवती प्रदक्षिणा घालताना सौर वाऱ्याचे नमुने घेणे हा त्याचा उद्देश होता.