नाग नदीमध्ये पाणी नाहीच, घाण वाहते

निशांत वानखेडे

नागपूर : शहरातून वाहणाऱ्या नाग नदी, पिवळी नदी व पोहरा नदीमधून पाणी नाही तर निव्वळ घरातून निघणारे सांडपाणी व घाण वाहते. पावसाळ्यात काय ते शुद्ध पाणी जात असेल तेवढेच. या नद्या इतक्या प्रदूषित झाल्या आहेत की या पाण्याने वापर तर शक्य नाहीच पण सिंचन व मासेमारीसाठीही या पाण्याचा वापर अशक्य आहे. केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळा(सीपीसीबी)च्या निरीक्षणानुसार या नद्यांचे पाणी उपयाेगी पाण्याच्या ‘अ’ पासून ‘ड’ पर्यंत कोणत्याच मानकात बसत नाही.

राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्था(नीरी)ने सादर केलेल्या शहराच्या पर्यावरण स्थिती अहवालातून तिन्ही नद्यांच्या जैविक व रासायनिक प्रदूषणाची स्थिती स्पष्ट केली आहे. प्रदूषणाच्या प्रत्येक घटक या नद्यांमध्ये समाविष्ट आहे. सांडपाण्यासह घरगुती कचरा, औद्योगिक कचरा, कृषिकचरा, घनकचरा, रुग्णालयांचा कचरा, कत्तलखान्याची घाण व अशुद्ध सिवेज असे सारेकाही या नद्यांमध्ये दररोज मिसळले जाते. ते पाणी मानवच नाही तर प्राण्यांच्या व पिकांच्याही उपयोगाचे नाही. दुसरीकडे महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळा(एमपीसीबी)च्या अहवालानुसार या पाण्यामुळे कन्हान व पुढे गोसीखुर्द डॅमजवळ वैनगंगा नदीचा प्रवाहसुद्धा प्रदूषित होत आहे.

रासायनिक प्रदूषणाची स्थिती

प्रदूषके टीएसएस सीओडी बीओडी आम्लपणा फाॅस्फेट काेलिफाॅर्म

नाग नदी २०-६०० २०-२८० ६२-१८८० ३२० २.५- ११.३ ४२-४२४

पिवळी नदी ४-११६० २०-२८० ३-११८ ८८०-६००० १.६- ८.२ २६-५२

पाेहरा नदी ३७-२१५५ ७६-९०० १७-२५५ ५४० ६.४ २१-१४१

(सर्व प्रमाण मिलिग्रॅम/लिटरमध्ये)

- काेलिफाॅर्मचे अस्तित्व म्हणजे अत्याधिक सिवेज नद्यांमध्ये जात आहे.

- सीओडी व बीओडीचे अधिक प्रमाण म्हणजे ऑक्सिजन निर्मितीची क्षमता प्रमाणापेक्षा कमी झाली आहे.

- फाॅस्फेटसारखे पाेषण घटक वाढल्याने वनस्पतींच्या अस्तित्वावर धाेका. प्राण्यांसाठीही वापरणे शक्य नाही.

नद्यांच्या सद्यस्थितीचा आराखडा

- नाग नदी लाव्हा येथून उगम पावते व कन्हान नदीला मिळते. एकूण विस्तार १७ किमी.

- पिवळी नदी गाेरेवाडा तलावातून उगम पावत पावनगावमध्ये नाग नदीत मिळते. १८ किमीचे पात्र.

- नागपूरचे ६५० एमएलडीपैकी जवळपास ४३० एमएलडी सिवेज थेट नद्यांमध्ये जाते.

- पावसाळ्यात फ्रेश पाणी, इतर वेळी केवळ सिवेज.

- भांडेवाडीत ३३० एमएलडी सांडपाण्यावर प्रक्रिया करून हाेऊन काेराडी थर्मल प्लॅन्टला दिले जाते.

भूजल सुरक्षित पण...

नागपूर परिसरात दरवर्षी २५ दशलक्ष घनमीटर भूजल उपलब्ध आहे. शहराच्या मध्यभागी ते १.६५ ते २ मीटरवर मिळते व सभाेवताल ४ ते १६ मीटरपर्यंत खाली आहे. तपासलेल्या सर्व १९ नमुन्यावरून पीएचस्तर, डिसाॅल्व्ह साॅलिड, हार्डनेस, धातूच्या अस्तित्वाचा अभ्यास केला असता शहरातील भूजल पिणे व वापरण्यासाठी पूर्ण सुरक्षित आहे. मात्र नायट्रेटचे प्रमाण ३० ते ५०० मिग्रॅ/लि. आढळून आले असून, ते मर्यादेपेक्षा अधिक आहे. यापेक्षा गंभीर म्हणजे बहुतेक नमुन्यांमध्ये काेलिफाॅर्मचे प्रमाण आढळल्याने सिवेजचा निचरा भूजलात हाेत असल्याचे स्पष्ट दिसून येत आहे.