नाग पुनरुज्जीवन परिक्रमा, सीताबर्डी ते जगनाडे चौक

नदीत सोडले जाते सिवरेज; अतिक्रमण अन् बांधकामाचा विळखा

लोकमत न्यूज नेटवर्क

गणेश हूड/ लोकमत न्यूज नेटवर्क

नागपूर : १८ व्या शतकात, नागपूरला जीवन देणाऱ्या या संजीवन नाग नदीचा पिण्याच्या पाण्यासाठी, आंघोळ करण्यासाठी व धार्मिक कार्यांसाठी उपयोग होत होता. असाच स्वच्छ पाण्याचा प्रवाह पुन्हा वाहू लागेल अशी सर्वांचीच इच्छा आहे. शहरातल्या सीताबर्डी येथे बँक ऑफ महाराष्ट्रच्या मागे नाग नदीला एक ओढा येऊन मिळतो. या संगमावर इ.स. १७७९ मध्ये दुसऱ्या रघूजीची आई व मुधोजीची पत्नी चिमाबाई हिने महादेवाचे देऊळ बांधले. या संगमावर आंघोळीसाठी नागरिक यायचे. आज या संगमाचे गटार झले आहे. सर्व बाजूंनी अतिक्रमणाचा वेढा आहे. नाल्याचे घाण पाणी नदी पात्रात येत असल्याने ही नदी की गटार, असे चित्र ‘लोकमत’ने शुक्रवारी या नदीची पुनरुज्जीवन परिक्रमा केली तेव्हा दिसून आले.

या संगमावर दुसरे रघूजी आणि परिवार धार्मिक कार्यासाठी जात असत. भोसले राजे विजयादशमीला सकाळी घोडे, हत्तींना संगमावर आंघोळीसाठी आणत. हत्ती बुडू शकेल इतके खोल पाणी संगमावर होते. नदीच्या काठी शस्त्रपूजा आणि शमीची पूजा व्हायची. सायंकाळी भोसले परिवार सीमोल्लंघनासाठी नाग नदी ओलांडून राजाबक्षाच्या मारुतीला जायचा. नाग नदी पुनरुज्जीवनाने पुन्हा हे गतवैभव प्राप्त होईल, असे वाटून घेण्याचे कारण नाही. नदी किनाऱ्यावर व नदीपात्रातील अतिक्रमण यातून नदीची मुक्तता करणे तेवढे सोपे नाही. मागील तीन-चार दशकात नदी कशी गटार झाली, हे प्रशासन व लोकप्रतिनिधींना कळलेच नाही, असे नाही; पण उशिरा का होईना पुनरुजजीवन होत असेल तर ते सर्वांनाच हवे आहे. नाग नदी शुध्दीकरणात जागोजागी बाधा आहे. ती दूर केल्याशिवाय प्रकल्प पूर्णत्वास येणार नाही.

......

- नदीवर शहराच्या विविध भागातील ३५ हून अधिक पूल उभारण्यात आले आहेत. पूल पुन्हा बांधावे लागतील.

-नदी किनाऱ्यावरील ऐतिहासिक स्थळे आहेत. अशी धार्मिक स्थळे हटविताना तांत्रिक अडचणी आहेत.

-नदी पात्राला मिळणाऱ्या मोठ्या नाल्यांचे प्रवाह रोखावे लागतील.

....

संगम ते जगनाडे चौकदरम्यान जागोजागी अतिक्रमण

सीताबर्डी येथे बँक ऑफ महाराष्ट्रच्या मागे नाग नदीला एक ओढा येऊन मिळतो. या संगमावर महादेवाचे देऊळ आहे. पवित्र स्थळ म्हणून ओळख असली तरी आज येथे सर्वत्र घाण आहे. नदी व नाल्याच्या संरक्षण भिंतीवर लोकांनी बांधकाम केले आहे. यशवंत स्टेडियमच्या बाजूने फारशी जागा शिल्लक नाही. बाजूलाच नदी काठावर झोपडपट्टी आहे. पुढे पटवर्धन ग्राउंडच्या जागेत नदी लगत मेट्रोने बांधकाम केले आहे. मोक्षधामजवळ कॉटन मार्केटकडून येणारा नाला नदीला मिळतो. मोक्षधामचे बांधकाम करताना नदी पात्रात पिल्लर उभारून स्लॅब टाकण्यात आले आहे. यामुळे नदीच्या प्रवाहात अडथळा निर्माण झाला आहे. लगतच नदीवर उभारण्यात आलेल्या पुलाची उंची कमी आहे. थोडे पुढे गेल्यानंतर डालडा फॅक्ट्रीकडे जाणाऱ्या मार्गावरील पूल असाच उभारला आहे. ग्रेट कॅनाल रोडने पुढे गेल्यानंतर मातंग वसाहतीत घरे नदी काठावर उभारली आहे. येथे नदीवर उभारण्यात आलेल्या पुलाच्या पिल्लरमुळे प्रवाहाला बाधा निर्माण झाली आहे. केळीबागकडे जाणाऱ्या मार्गावर नदीवर उभारण्यात आलेला पूल उंच नाही. तसेच बाजूलाच नदी काठावर मूकबधिर विद्यालय व लोकांची शाळा आहे. बैद्यनाथ चौकात नदी काठावर बहुमजली इमारत आहे. पुढे मूकबधिर विद्यालय, डीएड कॉलेज, होमिओपॅथी कॉलेज आहे. बाजूलाच गायत्री मंदिर आहे. नाग नदी पुरुज्जीवन प्रकल्पामुळे या परिसरातील नदी काठावरील लोकांचे पुनर्वसन करून संस्थांना पर्यायी जागा देण्याबाबतचा मुद्दा चर्चेला आला आहे.

........