हेल्थ लायब्ररी : ऑब्स्ट्रॅक्टिव्ह स्लीप अ‍ॅपनिया : अतिशय चिंताजनक स्थिती

- झोपेत श्वासोच्छवासाच्या अडथळ्याचे मुख्य प्रकार कोणते?

सर्वात सौम्य प्रकार म्हणजे रात्रीच्या वेळी घोरणे. सर्वात गंभीर म्हणजे ‘ऑब्स्ट्रॅक्टिव्ह स्लीप अ‍ॅपनिया’. यात फुफ्फुसाला श्वास घेताना आणि बाहेर सोडताना अडथळा येतो. जेव्हा ऑक्सिजनची पातळी खूप कमी होते किंवा कार्बनडाय ऑक्साईड पातळी खूप जास्त वाढते, तेव्हा मेंदू प्रतिसाद देणे थांबवते. याला ‘सेंट्रल स्लीप अ‍ॅपनिया’ म्हणतात. हा सुद्धा एक गंभीर आजार आहे. याशिवाय ‘कॉम्प्लेक्स स्लीप अ‍ॅपनिया’ हे या दोन आजाराचे मिश्रण आहे.

-‘ऑब्स्ट्रॅक्टिव्ह स्लीप अ‍ॅपनिया’चा धोका कुणाला?

ज्या लोकांचे वजन खूप जास्त आहे. पोट, गळ्याभोवती चरबी आहे, उंची कमी असूनदेखील ही समस्या आहे त्यांना ‘ऑब्स्ट्रॅक्टिव्ह स्लीप अ‍ॅपनिया’चा धोका होऊ शकतो. यात वयदेखील एक महत्त्वाचा घटक आहे. हा आजार सामान्यत: ६० ते ८० वर्षे वयोगटातील लोकांना दिसतो. रजोनिवृत्तीनंतर लठ्ठपणा असलेल्या स्त्रियांमध्येदेखील हा आजार दिसून येतो.

- या आजाराशी संबंधित इतर वैद्यकीय समस्या?

मधुमेह, उच्च रक्तदाब, कंजेस्टिव्ह हार्ट फेल्युअर, कोरोना आर्टरी डिसिज, सीओपीडी, आर्ट्रियल फायब्रिलेशन, गॅस्ट्रो-ओएसोफेगल रिफ्लक्स, हायपोथायरॉईडीज्मदेखील झोपेच्या विकारांशी संबंधित आहेत. केवळ झोपेचे विकारच याला जबाबदार नाहीत.

- ओएसएची मुख्य लक्षणे?

- अशा लोकांसोबत झोपणाऱ्या लोकांच्या मते,‘ओएसए’ग्रस्त रुग्ण रात्री झोपेमध्ये घोरतात. याव्यतिरिक्त अचानक श्वास थांबणे, गुदमरणे आदी लक्षणे दिसून येतात. इतर लक्षणामध्ये सकाळी उठल्यावर डोकेदुखीचा त्रास होतो. रात्री वारंवार लघवी होणे हे देखील एक लक्षण आहे. रात्री झोप न येणे व दिवसा झोपेची भावना निर्माण होणे, कामाची आवड कमी होणे, दिवसा थकवा येणे, ही सामान्य लक्षणे आहेत. एकाग्रतेचा अभाव आणि झोप येणे हे सुद्धा लक्षण आहे.

- निदान कसे केले जाते?

‘अमेरिकन अकॅडमी ऑफ स्लीप मेडिसिन’च्या नुसार, काही प्रकरणांमध्ये ‘डायग्नोस्टिक टेस्टिंग’ची गरज पडते. यामध्ये जे लोक दिवसा जास्त झोपतात, रात्री झोपताना घोरतात आणि ज्या लोकांना अचानक दम लागतो, अशा लोकांचा यात समावेश आहे. उच्च रक्तदाबाच्या रुग्णांना पुढील तपासणीचीदेखील गरज पडते. ‘होम स्लीप अ‍ॅपनिया’ची चाचणी किंवा ‘पॉलिस्मोनोग्राफी’ची शिफारस केली जाते.

-‘ओएसए’पासून संभाव्य त्रास?

‘ओएसए’ असलेल्यांमध्ये वाहन अपघात, कामावर अपघात, उच्च रक्तदाब, कोरोनरी हार्ट डिसिज, झोपेत अचानक मृत्यू, अनियमित हृदयाचा ठोका, स्ट्रोक, मधुमेह, मेटाबोलिक सिंड्रोम, सेक्सुअल डिसफंक्शन, दमा आणि सीओपीडीत वाढ, फॅटी लिव्हर यासारख्या समस्या संभवतात.

-‘ओएसए’ आणि उच्च रक्तदाबाचा संबंध

सामान्य लोकांमध्ये झोपेच्यादरम्यान रक्तदाब १० टक्क्यापर्यंत खाली येतो. हे ओएसए असलेल्या लोकांमध्ये होत नाही. यामुळे नंतर उच्च रक्तदाबाचे हे कारण ठरते.

- त्रस्त लोकांना मदत कशी करावी?

रुग्णांचे वर्तन सुधारण्याची गरज आहे. लठ्ठपणा असलेल्या लोकांना आहार, वजनावर नियंत्रण ठेवायला हवे. ‘बॅरियाट्रिक’ शस्त्रक्रिया करण्याचा सल्ला दिला जातो. मद्यपान आणि झोपेच्या गोळ्या टाळायला हव्यात. मुख्य थेरपी म्हणजे,‘पॉझिटिव्ह प्रेशर एअरवे थेरपी’. ही ‘सीपीएपी’, बाय-लेव्हल (बायपेप) किंवा ऑटो टीट्रेटिंग मोड्समध्ये असू शकते. ‘सीपीएपी’मध्ये, श्वसन प्रणालीचा वरचा भाग सुधारला जातो. ‘सीपीएपी’मुळे घोरणे, दिवसा झोप, उच्च रक्तदाबावर नियंत्रण मिळविण्यास मदत होते.

-सर्जिकली करेक्टेबल आॅब्सट्रक्टिव्ह लेसन्स?

गळा, चेहरा, वाढलले ‘अ‍ॅडेनॉयड्स’ आणि ‘टॉन्सिल्स’मधील दोष दूर करण्यासाठी सामान्य शस्त्रक्रिया केली जाते. आॅब्सट्रक्टिव्ह लेसन्सला शस्त्रक्रियेद्वारे दुरुस्त केले जाऊ शकते. ‘पॉजिटिव एअरवे प्रेशर थेरपी’ प्रभावी नसेल तर शस्त्रक्रियेच्या पर्यायाचा विचार केला जाऊ शकतो.