अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य अबाधितच हवे

एखादी बाब श्लील किंवा अश्लील ठरविली जाते. व्यक्तिपरत्वे आणि संस्कृतीसापेक्षतेने या व्याख्या जगभरात बदलत जातात.

चर्चेतील सहभागींचा सूर : वाङ्मयातील श्लील-अश्लील आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य
नागपूर : एखादी बाब श्लील किंवा अश्लील ठरविली जाते. व्यक्तिपरत्वे आणि संस्कृतीसापेक्षतेने या व्याख्या जगभरात बदलत जातात. लेखकाला राज्यघटनेने स्वातंत्र्य दिले, पण ते मर्यादित स्वरूपाचे आहे. अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याला मर्यादा घालता येत नाही. मर्यादा घालण्यात अर्थही नाही. हा विषय आणि ही चर्चा खूप जुनी आहे, पण त्यावर निश्चित उपाय निघत नाहीत. कुणी काय आणि कसे लिहावे हा त्याच्या अभिव्यक्तीच्या स्वातंत्र्याचा भाग आहे. त्याचे स्वातंत्र्य मान्य करून ते स्वीकारण्याचे वा नाकारण्याचे स्वातंत्र्य रसिकांना आहेच. त्यामुळे कुणाच्याही अभिव्यक्तीस्वातंत्र्यावर गदा आणणे योग्य नाही, असा सूर चर्चेतल्या मान्यवर वक्त्यांनी शनिवारी मांडला.
गिरीश गांधी प्रतिष्ठान आणि नागपूर विद्यापीठाच्या स्नातकोत्तर मराठी विभागाच्यावतीने ‘वाङ्मयातील श्लील-अश्लील आणि अभिव्यक्तीस्वातंत्र्य’ विषयावर टोकदार चर्चेचे आयोजन शंकरराव देव स्मृती सभागृह, शंकरनगर येथे करण्यात आले. याप्रसंगी श्लील-अश्लील साहित्य, संस्कृती आणि भावना आदींबाबत चर्चा करण्यात आली. चर्चेच्या अध्यक्षस्थानी ज्येष्ठ साहित्यिक डॉ. निशिकांत मिरजकर होते. याप्रसंगी डॉ. प्रमोद मुनघाटे, डॉ. श्रीपाद भालचंद्र जोशी, अनिल नितनवरे, ज्ञानेश वाकुडकर, कोमल ठाकरे प्रामुख्याने उपस्थित होते. प्रारंभी डॉ. मिरजकर यांनी विषयाची मांडणी आणि चर्चेची दिशा ठरवून दिली. मर्ढेकरांना अश्लीलतेचा लढा द्यावा लागला आणि कालिदासाच्या कुमारसंभवमवरही टीका झाली. घटनेने देण्यात आलेले स्वातंत्र्य राजकीय आहे. पण कलावंताला त्याची अभिव्यक्ती करण्यासाठी संपूर्ण स्वातंत्र्य असले पाहिजे, असे मत त्यांनी व्यक्त केले. याप्रसंगी वात्सायनाचे कामसूत्र, भृतुहरीचे शृंगारशतक, खजुराहोची लेणी, द्रौपदी वस्त्रहरण, रामायण, महाभारत, लेखिका तस्लिमा नसरीन आणि चित्रकार एम.एफ. हुसेन यांच्यावर टाकण्यात आलेला बहिष्कार तसेच आपल्या संस्कृतीतील पुराण, उपनिषदांमधील वर्णने आणि तथाकथित संस्कृतिरक्षक म्हणवून घेणाऱ्यांची दांभिकता याबाबतही रोखठोक मते नोंदविण्यात आली. प्रत्यक्ष शब्दापेक्षा त्यातला हेतू समजून घेणे गरजेचे आहे. आधुनिकता आणि नवता आम्ही मान्य करीत असू तर निर्मितीच्या मागे असलेली श्लील-अश्लीलता वेगवेगळ्या अंगाने समजून घेण्याच्या आपल्या क्षमता विकसित कराव्या लागतील.
यातल्या विकृतींचे समर्थन नाही. काहींनी अश्लील बाजू संयत आणि सूचकपणेही मांडता येत असेल तर त्यातला भडकपणा टाळावा, असे मत मांडले. याप्रसंगी देवयानी चव्हाण, डॉ. संध्या अमृते, सुरुची डबीर, डॉ. पद्मरेखा धनकर, डॉ. शुभांगी परांजपे, सीमाताई साखरे, कल्पना माळोदे, अमृता इंदूरकर, सुहासिनी साखरे, श्याम माधव धोंड, उल्हास मनोहर, दिवाकर मोहनी, सुनीती देव, मदन कुळकर्णी, श्यामकांत कुळकर्णी, रमेश बोरकुटे आदींनी मत व्यक्त केले. (प्रतिनिधी)