थेट नगराध्यक्ष ते आमदार, मंत्री

जिल्ह्यातील नऊ नगर परिषदांमध्ये थेट नगराध्यक्षपदाच्या निवडणुकीवरून वातावरण तापू लागले आहे.

दोघांना मिळाला मान : रमेश गुप्ता यांनाच जनतेने दिली दोनदा संधी
गणेश खवसे  नागपूर
जिल्ह्यातील नऊ नगर परिषदांमध्ये थेट नगराध्यक्षपदाच्या निवडणुकीवरून वातावरण तापू लागले आहे. आरक्षण जाहीर होण्यापूर्वीच इच्छुकांनी मोर्चेबांधणी सुरू केली आहे. जनसंपर्कावर अधिक भर दिला जात असून सण-उत्सवाच्या निमित्ताने इच्छुकांची ‘भाऊगर्दी’ नगर परिषद क्षेत्रात वाढत आहे. जनतेद्वारे थेट नगराध्यक्ष निवडण्याची ही प्रक्रिया नागपूर जिल्ह्यातील नगर परिषदांना नवखी नसली तरी उमेदवार निवडण्याचे प्रचंड आव्हान प्रत्येकच पक्षासमोर आहे. जिल्ह्याचा एकूणच विचार करता थेट नगराध्यक्ष निवडून आल्यानंतर आमदार, मंत्री होण्याची किमयासुद्धा या नगराध्यक्षांनी साधली आहे. रमेश गुप्ता आणि डॉ. श्रावण पराते अशी त्या दोन व्यक्तींची नावे आहेत. नगराध्यक्षांना ‘मिनी आमदारां’चे वलय असल्याने त्यासाठी यावर्षी पुन्हा एकदा चुरस निर्माण होणार आहे.
नागपूर जिल्ह्यात सद्यस्थितीत १२ नगर परिषदा आणि पाच नगर पंचायती आहेत. त्यापैकी नऊ नगर परिषदांमध्ये आगामी डिसेंबरमध्ये सार्वत्रिक निवडणुका होणार आहे. प्रभागनिहाय नगरसेवक निवडले जाणार असून नगराध्यक्ष थेट जनतेद्वारे निवडण्यात येईल. त्यामुळे या निवडणुकीला वेगळेच वलय प्राप्त झाले आहे. जनतेद्वारे थेट नगराध्यक्ष निवडण्याची ही प्रक्रिया मतदारांना आणि पक्षालासुद्धा नवीन अशी नाही. परंतु त्यासाठी पक्षाची डोकेदुखी निश्चितच वाढणारी आहे.
जनतेद्वारे निवडल्या जाणाऱ्या नगराध्यक्षांच्या आतापर्यंत झालेल्या निवडणुकांकडे लक्ष दिल्यास केवळ नरखेड येथील मतदारांनी थेट नगराध्यक्ष होण्याचा दुसऱ्यांदाही मान दिला आहे. इतर नगर परिषदांपैकी उमरेड, मोहपा, खापा आणि कळमेश्वर येथेही थेट नगराध्यक्ष निवडीची प्रक्रिया दुसऱ्यांदा राबविण्यात आली. मात्र दुसऱ्यांदा नगराध्यक्ष म्हणून कुणालाही संधी दिली नाही. नरखेड येथे रमेश गुप्ता हे १९७४ मध्ये पहिल्यांदा थेट जनतेद्वारे नगराध्यक्ष म्हणून निवडून आले. विशेष बाब म्हणजे ते १९७४ पासून तब्बल १९९७ पर्यंत नगराध्यक्षपदी विराजमान राहिले. त्यानंतर पुन्हा २००६ मध्ये पोटनिवडणूक झाली. त्यातही रमेश गुप्ता यांची जनतेने निवड केली.
उमरेड नगर परिषदेत १९७८ मध्ये निवडून आलेले डॉ. श्रावण पराते यांनी त्यानंतर विधानसभेसाठी नशीब आजमावले. ते निवडूनही आले आणि नंतर ते मंत्रीसुद्धा झाले. या दोनव्यतिरिक्त थेट जनतेने निवडून दिलेल्या इतर नगराध्यक्षांना चुणूक दाखविता आली नाही.
कामठी नगर परिषदेत २००२ मध्ये माया चवरे, काटोलमध्ये २००२ मध्ये चरणसिंग ठाकूर, उमरेडमध्ये १९७८ मध्ये डॉ. श्रावण पराते, २००२ मध्ये रुखमा सोरते यांची जनतेने निवड केली. त्यानंतर २००३ मध्ये पोटनिवडणूक होऊन अलका भिवापूरकर तर त्यानंतर पुन्हा २००६ मध्ये पोटनिवडणूक होऊन गंगाधर रेवतकर हे नगराध्यक्ष झाले. सावनेर नगर परिषदेत २००२ मध्ये पुरुषोत्तम घोळसे, मोहप्यात १९७८ मध्ये नामदेव चिमोटे, २००२ मध्ये आशा यावलकर, रामटेक पालिकेत २००२ मध्ये मूलचंद मानकर, खाप्यात १९७८ मध्ये हिरामण सोनकुसळे आणि २००२ मध्ये माया कोहाड तर कळमेश्वरात १९७४ मध्ये माणिकराव मंडलिक आणि २००२ मध्ये रमेश अढाऊ हे जनतेद्वारे थेट नगराध्यक्षपदी निवडले गेले. १० नगर परिषदेत आतापर्यंत १८ नगराध्यक्ष थेट निवडण्यात आले.

एकाचवेळी आमदार
अन् नगराध्यक्ष
नरखेड येथे जनतेद्वारे नगराध्यक्ष निवडण्याची प्रक्रिया पहिल्यांदा १९७४ मध्ये पार पडली. त्यात रमेश गुप्ता हे निवडून आले. त्यानंतर बरीच वर्षे ते नगराध्यक्ष राहिले. दरम्यान गुप्ता हे विधान परिषदेवर गेले. त्यानंतर २००२ मध्ये रमेश कोरडे यांना जनतेने संधी दिली. मात्र त्यांच्यावर अविश्वास आल्याने २००६ मध्ये पोटनिवडणूक झाली. त्या निवडणुकीच्या रिंगणात तत्कालीन आमदार रमेश गुप्ता उतरले आणि विजयी झाले. आमदार आणि नगराध्यक्ष अशी दुहेरी भूमिका त्यांनी साधारणत: एक वर्ष बजावली. त्यातही जिल्ह्यातून केवळ रमेश गुप्ता यांनाच दुसऱ्यांदा थेट नगराध्यक्ष होण्याचा मान मिळाला.

नगराध्यक्ष आणि नंतर विधानसभेत हॅट्ट्रिक
उमरेड नगर परिषदेत थेट जनतेद्वारे नगराध्यक्ष निवडीची प्रक्रिया होऊन जनतेचा पहिला नगराध्यक्ष होण्याचा मान डॉ. श्रावण पराते यांना १९७८ मध्ये मिळाला. त्यानंतर डॉ. पराते यांनी १९८५ मध्ये पहिल्यांदा उमरेड विधानसभा मतदारसंघातून निवडणूक लढविली आणि ते निवडून आले. १९९० मध्ये दुसऱ्यांदा आमदार होण्याचा मान त्यांना मिळाला. १९९५ मध्ये आणखी एकदा ते विधानसभेच्या निवडणूक रिंगणात उतरले. हा त्यांचा ‘हॅट्ट्रिक चान्स’ होता आणि त्यातही ते विजयी झाले. विशेष म्हणजे, उमरेड विधानसभेत त्यांनाच हॅट्ट्रिकची किमया साधता आली. दरम्यान त्यांना मंत्रिपद बहाल करण्यात आले. थेट नगराध्यक्ष निवडल्या गेलेली व्यक्ती अशाप्रकारे मंत्रिपदापर्यंत पोहोचली.

अपक्ष म्हणून निवड; तरीही पाच वर्षे ‘नॉन स्टॉप’
मोवाड नगर परिषदेत दोनदा जनतेने थेट नगराध्यक्षाची निवड केली. विशेष म्हणजे, तेथे पक्षाच्या तिकिटावर न लढता आघाडी करून निवडणूक लढण्यास उमेदवारांनी प्राधान्य दिले. २००२ मध्ये पहिल्यांदा थेट जनतेतून लोकसेवा आघाडीचे नरेंद्र लिखार हे निवडले गेले. त्यानंतर २००५ मध्ये मोवाड विकास आघाडीचे पंजाब माळोदे यांची जनतेने थेट नगराध्यक्षपदी निवड केली. माळोदे यांच्या मोवाड विकास आघाडीकडे १७ पैकी ७ आणि एक नगराध्यक्ष असे आठचे संख्याबळ होते. त्यामुळे ‘लोकसेवा’सोबत आघाडी केली. मात्र सहा महिन्यातच ती आघाडी संपुष्टात येऊन ‘जनसेवा’सोबत मोवाड विकास आघाडीने हातमिळवणी केली. स्थानिक विकास आघाडी ही कोणत्या पक्षाची नसते. त्यामुळे त्या आघाडीकडून निवडून येणाऱ्यांची अपक्ष म्हणूनच नोंद घेतली जाते. असे असले तरी अपक्ष म्हणून थेट जनतेतून निवडून आलेल्या मोवाडच्या पंजाब माळोदे यांनी नगराध्यक्ष म्हणून २००२ ते २०१० या पाच वर्षांच्या कालावधीत यशस्वीरीत्या कार्यभार पार पाडला.