Maharashtra News | Maharashtra News Paper Today | Maharashtra's News In Marathi | Live Crime News From Maharashtra | महाराष्ट्र: ताज्या मराठी बातम्या | Maharashtra Breaking News

- अ. पां. देशपांडे(लेखक मराठी विज्ञान परिषदेचे कार्यवाह आहेत.)दरवर्षी महाराष्ट्रात कुठे ना कुठे दुष्काळ पडणे हे आपल्याला नवीन नाही. त्यामुळे दुष्काळ या शब्दाची भीती आता महाराष्ट्राला फारशी वाटेनाशी झाली की काय असेच वाटते. पण यंदाचा दुष्काळ हा काही वेगळाच आहे. कारण यंदाचा दुष्काळ हा सगळ्या महाराष्ट्रालाच विळखा घालून राहिला आहे. यंदाच्या मे महिन्यात भारतीय हवामान खात्याने महाराष्ट्रात ९२ टक्के पाऊस पडेल, असा अंदाज वर्तवला होता. तर एका खाजगी संस्थेने १०२ टक्के पाऊस पडेल, असे वर्तवले होते. पाण्याची आपणा सर्वांना एवढी तहान लागलेली असते, की आपण भारतीय हवामान खात्याने वर्तविलेला अंदाज चुकीचा ठरवून एका खाजगी संस्थेवर अधिक विश्वास ठेवला होता.महाराष्ट्रात जागोजागी जूनमध्ये भरपूर पाऊस पडल्याने सर्वांचा हवामान खात्यांवर विश्वास बसला. पण अंदाज पहिल्या पावसाबरोबर खरा की खोटा न म्हणता सप्टेंबरअखेर तलावांची परिस्थिती काय आहे, यावर ठरवावा लागतो. दुर्दैवाने दोन्ही संस्थांचा अंदाज यंदा अजूनपर्यंत तरी खरा ठरायचा आहे. ‘अजूनपर्यंत तरी’ असे म्हणायचे कारण अजून फक्त २० सप्टेंबरच चालू आहे. पावसाचे दिवस अजून संपले नाहीत. सप्टेंबरच्या सुरुवातीला हवामान खात्याने पाऊस ‘परतीच्या वाटेवर’ अशी बातमी दिली होती आणि नंतर चार-पाच दिवसांतच परत पाऊस पडणार, अशा बातम्या येऊ लागल्या. आपल्याकडे अजून हवामान खात्याचे अंदाज सुधारायला खूप वाव आहे, एवढाच त्याचा निष्कर्ष म्हणायचा.आता स्वातंत्र्यवीर सावरकरांच्या भाषेत ‘अशक्य तेच घडेल’ असे आपण धरून चालू या आणि जूनपासून आतापर्यंत पडलेल्या ५८ टक्के पावसामुळे तलावात जागोजागी जमा झालेल्या ४९ टक्के साठ्यावर पुढील जूनपर्यंत म्हणजे आठ ते नऊ महिने कसे काढायचे, याची मानसिक तयारी करू या. मुंबई महानगरपालिकेच्या तलावांत १४ लाख दशलक्ष लिटर पाणी असेल, तर ते नेहमीच्या दराने महानगरपालिकेला मे, २०१६ अखेरपर्यंत देता येईल. पण सध्या तलावांत फक्त ९.९६ लाख दशलक्ष लिटर एवढेच पाणी आहे. हे पाणी गरजेच्या ७० टक्के एवढेच आहे. गेल्या १५ दिवसांपासून मुंबई महानगरपालिकेने घरगुती पाण्यात २० टक्के कपात केली असून, तरण तलावांचे पाणी पूर्णपणे बंद झाले तर आहेच; पण कारखान्यांच्या पाणीपुरवठ्यात ५० टक्के कपात केली आहे. शिवाय जर ७० टक्केच पाणीसाठा शिल्लक असेल तर पाणीकपात २० टक्क्यांऐवजी ३० टक्के करायला हवी आणि त्यासाठी महानगरपालिकेला लवकरच योग्य तो निर्णय घ्यावा लागेल.आपण काय करू शकतो ?सध्याच्या एकूण पाणीसाठ्यातील बाष्पीभवनाने हवेत उडून जाणारा पाण्याचा ३५ टक्के भागही लक्षात धरायला हवा. मग शिल्लक राहणाऱ्या साठ्यात आपण आपले जीवन पुढील आठ महिने कसे व्यतीत करायचे हा तुम्हा-आम्हापुढे प्रश्न असून, या सगळ्याला सरकार कारणीभूत आहे, असे धरून चालत आपण सगळा दोष सरकारला देत असतो. तो टाळला पाहिजे आणि आपण वैयक्तिकरीत्या काय करू शकतो ते पाहू या.आपल्याला खालील पाच गोष्टींसाठी रोज पाणी लागते. १) घरगुती वापरासाठी, २) शेतीसाठी, ३) गुरांसाठी, ४) औद्योगिक वापरासाठी, आणि ५) नगरपालिकेच्या कामासाठी आणि पाणी याच प्राधान्यक्रमाने पुरवायचे असते. मात्र प्रत्येक घटकाने आपापल्या वापरात कपात करायला हवी. उदाहरणार्थ मुंबई महानगरपालिकेने जर आज २० टक्के कपात केली असेल आणि उद्या ३० टक्के कपात करणार असेल तर प्रत्येकाने रोजच्या वापरात तेवढी कपात करायला हवीच हवी. प्रश्न उरतो ती कशी करणार; कारण पाणी हे स्वच्छतेचे साधन असल्याने आणि हाताला एकदा रोजची सवय पडल्यावर तेवढे पाणी ओतल्याशिवाय स्वच्छता झाल्याचे जाणवत नाही. पण या समजातून-मानसिकतेतून आपण आता बाहेर पडायला हवे आणि ते फक्त येत्या आठ महिन्यांपुरते नाही तर कायमचेच बाहेर पडलो, तर आपण पाण्याचा शिलकी साठा ठेवू शकू. तसे झाले तर यंदासारखा दुष्काळ पडला तर मग भिऊन जावे लागणार नाही.भारतभरच्या सर्व नद्यांत नगरपालिका आणि कारखानदारांनी आपापले सांडपाणी टाकून त्या प्रदूषित केल्या आहेत. सांडपाणी साफ करून नदी-समुद्रात सोडले तर नद्या प्रदूषित होणार नाहीत. किंबहुना सिंगापूरसारख्या देशात संडासाचे धरून सर्व पाणी कमालीचे स्वच्छ करून पिण्याच्या योग्यतेचे केले जाते. एकेकाळी लंडनची टेम्स नदी अत्यंत प्रदूषित झाली होती. ती त्यांनी परत पिण्यायोग्य पाण्याची बनवली. आपल्यालाही हे करता येणे शक्य आहे, मात्र आपली तशी जबरदस्त इच्छा हवी व तसे प्रयत्न सर्व स्थरांवर व्हायला हवेत. मग या नद्या व विहिरींचे पाणी परत आपल्याला मिळाले तर टंचाई जाणवणारच नाही.पाणीगळती, जीर्ण जलवाहिन्या, नादुरुस्त मीटर, पाण्याची चोरी अशा अनेक घटकांमुळे पाण्याच्या समस्यांमध्ये वाढ होते आहे. प्रत्यक्षात औद्योगिक क्षेत्रांसाठी जे पाणी लागते त्या पाण्यावर काही प्रमाणात तरी बंधने आणली तरी नागरिकांसाठीच्या पाणीपुरवठ्यात वाढ होईल. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे आपल्याकडे कुठेच पाण्याचे आॅडिट ठेवले जात नाही. धरणापासून घरापर्यंतच्या पाण्याचा हिशोब ठेवला जात नाही. हे दुर्दैव आहे.शिवाय नद्या, तलाव यात खूप गाळ साठला आहे. तो काढून जर आपणनद्या, तलांवांची रुंदी आणि खोली वाढवली तर जास्त पाणी साठवता येईल.हा प्रयोग धुळे जिल्ह्यातील शिरपूर गावी सुरेश खानापूरकरांनी यशस्वी करून दाखवला आहे. तसेच १५०-२०० मिलीमीटर पाऊस पडणाऱ्या राजस्थानातराजेंद्र सिंग यांनी अनेक तलाव बांधून राजस्थानातील खूप भाग सुजलामसुफलाम करून दाखवला आहे. त्यासाठी त्यांना मॅगसेसे आणि स्टोकहोम पुरस्काराने गौरविले आहे.

Maharashtra (Marathi News)