केंद्रीय अर्थसंकल्प : काही मनोरंजक ऐतिहासिक तथ्ये

अर्थसंकल्पीय भाषणाच्या काही नोंदी

१८६0 साली पहिला ब्रिटिशकालीन अर्थसंकल्प : स्वतंत्र भारताचे पहिले बजेट साडेसात महिन्यांत सादर
७ एप्रिल १८६0
ब्रिटिश राजमध्ये ईस्ट इंडिया कंपनीच्या जेम्स विल्सन यांनी भारतासाठी पहिला अर्थसंकल्प सादर केला होता.
२६ नोव्हेंबर १९४७
स्वतंत्र भारताचा पहिला अर्थसंकल्प पहिले अर्थमंत्री आर. के. षण्मुगम चेट्टी यांनी सायंकाळी ५ वाजता सादर केला होता.
७.५ महिन्यांचा कालावधी
या पहिल्या स्वतंत्र भारताच्या अर्थसंकल्पाचा कालावधी १५ आॅगस्ट १९४७ ते ३१ मार्च १९४८ असा साडेसात महिन्यांचा होता.
१९५५-६६
अर्थसंकल्पाच्या प्रती सर्वप्रथम १९५५-६६ या वर्षासाठी काढण्यात आल्या होत्या. त्या हिंदी भाषेत होत्या.
सायंकाळी ५, फेब्रुवारी २000
अर्थसंकल्प २000 पूर्वी फेब्रुवारी महिन्यात सायंकाळी ५ वाजता शेवटच्या कामकाजाच्या दिवशी सादर करण्याची प्रथा होती.
सकाळी ११, फेब्रुवारी २00१
यशवंत सिन्हा अर्थमंत्री असताना २00१ पासून सायंकाळी अर्थसंकल्प सादर करण्याच्या प्रथेत सर्वप्रथम बदल करण्यात आला. सिन्हा यांनी प्रथमच सकाळी ११ वाजता अर्थसंकल्प सादर केला.
१0 अर्थसंकल्पांचे मानकरी :
मोरारजी देसाई
भारताचा अर्थसंकल्प सर्वाधिक वेळा म्हणजे १0 वेळा सादर करण्याचा मान मोरारजी देसाई यांच्याकडे जातो.
२९ फेब्रुवारी १९६४/६८
जन्मदिवशीच अर्थसंकल्प सादर करणारे मोरारजी देसाई हे एकमेव अर्थमंत्री आहेत. मोरारजी देसाई यांनी २९ फेब्रुवारी १९६४ आणि २९ फेब्रुवारी १९६८ या दिवशी आपल्या जन्मदिनी अर्थसंकल्प सादर केला आहे.
७ अर्थसंकल्प सादर करणारे मंत्री
चिंतामणराव देशमुख, यशवंतराव चव्हाण, यशवंत सिन्हा, पी. चिदंबरम आणि प्रणव मुखर्जी यांनी ७ वेळा अर्थसंकल्प सादर करण्याचा बहुमान मिळविलेला आहे.
४ पंतप्रधानांची उपस्थिती
नरेंद्र मोदी यांच्यापूर्वी पंडित जवाहरलाल नेहरू, इंदिरा गांधी आणि राजीव गांधी हे संसद सभागृहात अर्थसंकल्प सादर होत असताना हजर असलेले एकमेव पंतप्रधान आहेत.
१९८२
सध्याचे राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी यांनी १९८२ मध्ये सादर केलेला अर्थसंकल्प हा १ तास ३५ मिनिटांचा होता. सर्वाधिक वेळ अर्थसंकल्पावर भाषण करण्याचा नवा ट्रेंड मुखर्जी यांच्या या भाषणानंतर सुरू झाला.
२00३
जसवंत सिंग यांनी हा विक्रम मोडीत काढला. २00३ मध्ये अर्थमंत्री असताना त्यांनी आतापर्यंतचे सर्वाधिक वेळ झालेले अर्थसंकल्पीय भाषण केले. ते भाषण २ तास चालले होते.
२0१५
सध्याचे अर्थमंत्री अरुण जेटली यांचे अर्थसंकल्पीय भाषण १ तास ३५ मिनिटांचे होते.
संकलन : संदीप आडनाईक


अर्थसंकल्पीय भाषणाच्या काही नोंदी
अर्थमंत्री परिच्छेद सादर केलेले अर्थसंकल्प
चिंतामणराव देशमुख५१७
टी. टी. कृष्णम्माचारी७८६
मोरारजी देसाई७७१0
यशवंतराव चव्हाण८८६
हरिभाई पटेल११७३
आर. व्यंकटरमण१३२३
प्रणव मुखर्जी२0२७
मनमोहन सिंग१३३६
यशवंत सिन्हा१७0७
पी. चिदंबरम१७३८


स्वतंत्र भारताच्या पहिल्या अर्थसंकल्पाचा तपशील देणाऱ्या एका दस्तावेजाचे मुखपृष्ठ.