शस्त्रक्रियेशिवाय हृदय दुरुस्तीचा पर्याय: TEER प्रक्रिया

मायट्रल व्हॉल्व्ह लीकेज, ज्याला मायट्रल रेजर्जिटेशन देखील म्हणतात, ही एक लक्षणात्मक हृदयविकाराची स्थिती आहे, जिथे मायट्रल व्हॉल्व्ह पूर्णपणे बंद होत नाही.

Transcatheter Edge-to-Edge Repair (TEER) ही एक अत्याधुनिक, अत्यल्प आक्रमक उपचार पद्धत आहे जी Mitral Valve Leakage असलेल्या उच्च-धोका असलेल्या रुग्णांसाठी वापरली जाते. TEER ही गंभीर Mitral Valve Leakage साठी सर्वोत्तम उपचार म्हणून सिद्ध झाली आहे.

मायट्रल व्हॉल्व्ह लीकेज म्हणजे काय?

 मायट्रल व्हॉल्व्ह लीकेज, ज्याला मायट्रल रेजर्जिटेशन देखील म्हणतात, ही एक लक्षणात्मक हृदयविकाराची स्थिती आहे, जिथे मायट्रल व्हॉल्व्ह पूर्णपणे बंद होत नाही. त्यामुळे हृदयाच्या डाव्या व्हेंट्रिकलच्या संकोचनावेळी रक्त उलट दिशेने डाव्या अ‍ॅट्रियममध्ये परत जाते आणि नंतर फुफ्फुसांकडे जाते. त्यामुळे रक्तदाब वाढतो आणि लक्षणे तीव्र होतात. ही गंभीर हृदयस्थिती मुख्यतः हार्ट अ‍ॅटॅक झालेले आणि हृदय वाढलेले असलेल्या रुग्णांमध्ये दिसते. मात्र, वृद्ध व्यक्तींमध्ये देखील झडप योग्यरित्या बंद न झाल्यास ही समस्या होऊ शकते. अहवालानुसार, पारंपरिक औषधोपचारावर असलेल्या 70% पेक्षा अधिक रुग्णांचा मृत्यू होऊ शकतो जर त्यांना झडप बदलणे, मायट्रल अ‍ॅन्युलर शस्त्रक्रिया किंवा TEER प्रक्रिया यासारखे उपचार दिले गेले नाहीत.

मायट्रल व्हॉल्व्ह लीकेज: मायट्रल व्हॉल्व्ह हा एकदिशात्मक झडप आहे जो डाव्या अ‍ॅट्रियम आणि डाव्या व्हेंट्रिकल यांच्यामध्ये असतो. हा झडप फुफ्फुसांमधून आलेल्या ऑक्सिजनयुक्त रक्ताचा प्रवाह शरीराकडे होण्यासाठी मदत करतो. आरोग्यदायी हृदयात, प्रत्येक ठोक्याबरोबर झडप व्यवस्थित उघडतो आणि बंद होतो. झडप व्यवस्थित बंद न झाल्यास रक्त उलट डाव्या अ‍ॅट्रियममध्ये जाते आणि हृदय जास्त मेहनत घेऊन या गळतीची भरपाई करतं. मात्र, काही वर्षांत ही स्थिती वाढून हृदय निकामी होऊ शकतं, जे अपरिवर्तनीय आणि प्राणघातक असते.

कारणे: मायट्रल व्हॉल्व्ह लीकेजची मुख्य कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

●वृद्धत्वामुळे झडपाचे झिजणे (Degenerative Mitral Valve Disease)

●अ‍ॅट्रियल फायब्रिलेशन

●उपचार न झालेल्या घशातील किंवा हिरड्यांच्या संसर्गामुळे होणारा रुमॅटिक ताप

●हार्ट अ‍ॅटॅकमुळे झडपांच्या रचनेचे नुकसान

●इंफेक्टिव्ह एंडोकार्डायटिस (झडप संसर्ग)

●जन्मजात झडप दोष

लक्षणे: या आजाराची प्रारंभिक लक्षणे सहसा ६० वर्षांनंतर दिसू लागतात:

●श्वास घेण्यास त्रास होणे

●हृदय धडधडणे (Palpitations)

●पाय किंवा घोट्यांमध्ये सूज

●हृदयातून येणारा वेगळा आवाज (Heart murmur)

●थकवा किंवा अशक्तपणा

●छातीत त्रास किंवा अस्वस्थता

●बेशुद्ध पडणे (Fainting)

निदान: मायट्रल व्हॉल्व्ह दोषाचे लवकर निदान खालील तपासण्यांद्वारे होऊ शकते:

●इकोकार्डिओग्राम – हृदयाचे अल्ट्रासाऊंड

●फेटल इकोकार्डिओग्राम – गर्भावस्थेत किंवा जन्माआधी झडप दोष शोधण्यासाठी

●इलेक्ट्रोकार्डिओग्राम (ECG) – अ‍ॅट्रियल फायब्रिलेशन ओळखण्यासाठी

●एक्स-रे – हृदयाच्या आकारात वाढ झाली आहे का हे तपासण्यासाठी

या आजाराचे लवकर निदान झाल्यास लक्षणांवर औषधोपचार करून हृदय निकामी होण्यापासून वाचवता येते.

उपचार: सौम्य लक्षणे असलेल्या रुग्णांसाठी डॉक्टर खालील औषधे देतात:

●Diuretics – शरीरात द्रव साचू नये यासाठी

●Beta-Blockers, ACE Inhibitors – हृदयाचे कार्य सुधारण्यासाठी

●नवीन औषधांमध्ये ARNI, SGLT-2 inhibitors यांचा समावेश

ज्यांचं हृदय पुरेशी पंपिंग क्षमता ठेवतं (>30%), त्यांच्यासाठी शस्त्रक्रिया करता येते. परंतु बहुतांश रुग्णांमध्ये ही क्षमता <30% असते आणि त्यांना औषधोपचार चालू ठेवून TEER प्रक्रिया सुचवली जाते.

Transcatheter Edge-to-Edge Repair (TEER): TEER प्रक्रिया अशा रुग्णांसाठी सुचवली जाते जे उच्च शस्त्रक्रिया धोका असलेले आहेत – जसे की मधुमेह, उच्च रक्तदाब, स्थूलपणा, वृद्धत्व, कमकुवत हृदय किंवा मूत्रपिंड, यकृत, फुफ्फुसांचे आजार असलेले.

ही प्रक्रिया CATH Lab मध्ये सामान्य भूल (General Anaesthesia) देऊन केली जाते. रुग्णाच्या मांडीजवळील शिरेमधून (फेमोरल व्हेन) एक कॅथेटर घालून तो मायट्रल व्हॉल्व्ह पर्यंत नेला जातो. 3D Transoesophageal Echocardiography (TEE) आणि Fluoroscopy (X-Ray) च्या मदतीने झडपांवर एक छोटी क्लिप लावली जाते, जी झडप व्यवस्थित बंद होण्यासाठी मदत करते आणि रक्ताची उलटी गळती कमी करते. ही प्रक्रिया 3 तासांत पूर्ण होते.

TEER प्रक्रियेचे फायदे:

●ओपन हार्ट सर्जरीची गरज नाही

●उच्च-धोका रुग्णांसाठी सुरक्षित पर्याय

●केवळ 3-5 दिवस रुग्णालयात राहावे लागते

●पुन्हा हार्ट फेल्युअर होण्याचा धोका कमी

●आयुष्यात लक्षणीय सुधारणा

●कमी गुंतागुंत आणि जलद बरे होणे

●भविष्यातील उपचारासाठी झडप उपलब्ध ठेवते

प्रक्रियेनंतर रुग्णालयात देखरेख: प्रक्रियेनंतर रुग्णाला 24 तास ICU मध्ये ठेवले जाते – हृदयाचे ठोके, झडपांचे कार्य, रक्तदाब, मूत्रपिंड कार्य, रक्तस्राव, अ‍ॅरिदमिया किंवा अन्य गुंतागुंत यावर लक्ष ठेवले जाते. जर सर्वकाही सुरळीत असेल तर रुग्णाला 3-5 दिवसांत डिस्चार्ज दिला जातो.

रिकव्हरी: TEER नंतर, रुग्ण काही दिवसांत चालणे व सामान्य क्रियाकलाप करू शकतो. 6 आठवड्यांत रुग्ण वैद्यकीय सल्ल्याने पूर्णपणे सामान्य जीवन जगू शकतो. डॉक्टर रक्त पातळ करणारी औषधे (Blood thinners), ब्लड प्रेशर किंवा हार्ट फेल्युअरची औषधे सुरू ठेवतात. झडपांचे कार्य तपासण्यासाठी नियोजित फॉलोअप शिफारस केली जाते.