सध्या अनेकांना हृदयविकाराच्या समस्येचा सामना करावा लागतो. या आजाराची लक्षणं स्त्री-पुरूष दोघांमध्ये दिसून येत असली तरिही दोघांमध्येही आढळून येणारी लक्षणं ही वेगवेगळी असू शकतात. नानावटी हॉस्पिटलमधील कार्डिओलॉजिस्ट, डॉ. सलील शिरोडकर यांनी सांगितल्यानुसार, महिलांमध्ये आढळणारी लक्षणं ही वेगळी असून ती चटकन लक्षात येण्याजोगी असतात. त्यामुळे महिला वेळीच काळजी घेऊन या आजाराचा धोका कमी करू शकतात.
महिलांसाठी हृदयविकाराची लक्षणं :
महिलांमध्ये दिसून येणारं सर्वात सामान्य लक्षण म्हणजे, छातीत वेदना होणं किंवा अस्वस्थ वाटणं. परंतु विशेषतः स्त्रियांमध्ये अनेकदा काही प्रमुख लक्षणांव्यतिरिक्तही काही लक्षणं दिसून येतात. ती पुढिलप्रमाणे :
- डोकं, जबडा, खांदा दुखणं
- धाप लागणं
- एक किंवा दोन्ही हात दुखणं
- मळमळ किंवा उलट्या होणं
- घाम येणं
- चक्कर येणं
- थकवा येणं
ही लक्षणं बहुधा हृदयविकाराच्या झटक्याशी संबंधित असली तरिही ती अनेकदा जास्त तीव्र असत नाहीत. अनेकदा ही लक्षणं तणावामुळे असल्याचे सांगितले जाते. कारण स्त्रियांना त्यांच्या मुख्य धमन्यांमध्ये अडथळा येत नाही तर हृदयाला रक्तपुरवठा करणाऱ्या लहान-लहान वाहिन्यांमध्ये अडथळा येतो. त्याला हृदयरोग किंवा कोरोनरी मायक्रो वॅस्कुलर रोग म्हणतात. यावियतिरिक्त मानसिक तणावामुळेही हृदयविकार होऊ शकतो.
महिलांसाठी हृदयरोगाचे risk factors
जरी उच्च रक्तदाब आणि लठ्ठपणा यांसारख्या कोरोनरी धमन्यांच्या रोगासाठी अनेक पारंपारिक risk factor महिला आणि पुरूषांना प्रभावित करत असतात. परंतु इतर कारणांमुळे महिलांच्या हृदयरोगाच्या विकासात इतर घटक मोठ्या भूमिका बजावतात.
उदाहरणार्थ,
मधुमेह - मधुमेह असलेल्या पुरुषांपेक्षा मधुमेह असलेल्या महिलांना हृदयरोगाचा धोका अधिक असतो.
मानसिक ताण आणि उदासीनता - पुरुषांपेक्षा मानसिक ताण आणि उदासीनतेमुळे महिलांचे हृदय प्रभावित होते. नैराश्याने निरोगी जीवनशैली टिकवून ठेवणे आणि शिफारस केलेल्या उपचारांचे पालन करणं कठिण बनतं, म्हणून आपल्याला निराशाचे लक्षण असल्यास आपल्या डॉक्टरांशी बोलणं आवश्यक असतं.
धुम्रपान - महिलांमध्ये, पुरुषांपेक्षा धूम्रपान हृदयरोगासाठी परिणाम कारक ठरते.
निष्क्रियता (A lack of physical activity) - शारीरिक आजाराची कमतरता ही हृदयरोगासाठी मोठी जोखीम आहे आणि काही संशोधनांमधून स्त्रिया पुरुषांपेक्षा अधिक निष्क्रिय असल्याचे आढळले आहे.
रजोनिवृत्ती (menopause) - रजोनिवृत्तीनंतर एस्ट्रोजेनची निम्न पातळी लहान रक्तवाहिन्या (कोरोनरी मायक्रोबस्कुलर रोग) मध्ये हृदयरोग विकसित करण्यासाठी धोकादायक घटक बनवते.
कर्करोगाची काही केमोथेरपी औषधं आणि रेडिएशन थेरपी - काही केमोथेरपी औषधं आणि रेडिएशन थेरपी, जसं की स्तनपानाच्या कर्करोगासाठी वापरल्या गेलेल्या औषधांमुळे हृदयरोगाच्या रोगाचा धोका वाढू शकतो.
Pregnancy complications - गर्भधारणेदरम्यान उच्च रक्तदाब किंवा मधुमेहामुळे हृदयविकाराचा धोका वाढतो.
रूमेटोइड आर्थराईटिस किंवा ल्युपससारख्या सूज येत असलेल्या स्त्रियांना हृदयरोगाचा धोका अधिक असू शकतो. महिलांमध्ये इतर हृदयरोगाच्या जोखीम घटकांमध्ये संशोधन सुरू आहे.
हृदयरोगाचा धोका कमी करण्यासाठी महिला काय करू शकतात? हृदयरोगाचा धोका कमी करण्यासाठी महिला आपली जीवनशैली बदलू शकतात, उदाहरणार्थ :
- धूम्रपान करू नका.
- नियमित व्यायाम करा.
- वजन नियंत्रणात ठेवा.
- निरोगी आहार घ्या ज्यामध्ये संपूर्ण धान्य, विविध फळे आणि भाज्या, कमी चरबी किंवा चरबी मुक्त डेअरी उत्पादने आणि दुबईचे मांस समाविष्ट आहेत. संतृप्त किंवा ट्रान्स फॅट, जोडलेले शर्करा आणि मीठ जास्त खाणं टाळा.
महिलांमध्ये हृदयरोगाचा धोका कमी करण्यासाठी व्यायाम
सर्वसाधारणपणे, प्रत्येकाने आठवड्यातील काही ठराविक दिवस वेगाने चालणं आवश्यक आहे.
अरोबिक एक्सरसाइज 15 मिनिटं, आठवड्यातून 75 मिनिटांसाठी एरोबिक अक्टिव्हिटी यांसारख्या व्यायामांचा आधार घेणं गरजेचं आहे. याव्यतिरिक्त, आपल्या दैनंदिन जीवनामध्ये काही छोट्या एक्सरसाइजचा समावेश करणं आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, लिफ्टऐवजी चालत जाणं किंवा सायकल चालवणं यांसारख्या गोष्टी करू शकता.
हृदयरोगावर उपचार करण्याची पद्धत पुरूषांपेक्षा स्त्रियांमध्ये वेगळी आहे का?
साधारणतः महिला आणि पुरूषांमध्ये हृदयरोगावर करण्यात येणार उपचार समान असतात. या उपचारांमध्ये औषधं, अॅन्जियोप्लास्टी (angioplasty) आणि स्टेंटिंग किंवा कोरोनरी बायपास सर्जरी (CABG) यांचा समावेश असू शकतो.
अॅन्जियोप्लास्टी आणि स्टेंटिंग, हार्ट अटॅकसाठी सामान्यतः वापरल्या जाणाऱ्या उपचारांमुळे पुरूष आणि महिला दोघेही प्रभावी ठरतात.