मेळघाटात महाशीर माशांचे कुपोषण

वर्षभरापासून खाद्यच नाही, वनविभागाचे दुर्लक्ष, काही माशांचा मृत्यू

अनिल कडू

परतवाडा : मेळघाट प्रादेशिक वनविभागाच्या अधिकाºयांकडून महाशीर माशांचे कुपोषण सुरु आहे. माशांचा राजा असलेल्या ‘महाशीर’ला वर्षभऱापासून त्याचे सकस, पौष्टीक खाद्यच दिल्या गेलेले नाही. दरम्यान काही दिवसांपासून ते मासे प्राण वायुकरिता तडफत असून यात यात काहींचा मृत्यूही झाला आहे.

तब्बल ४२ वर्षांपूर्वी मेळघाटातून हा महाशीर मासा नामशेष झाला होता. मेळघाटातमील तापी नदीत ४२ वर्षांपुर्वी तो वास्तव्यास होता. माशांचा राजा, गोड्यापाण्यातील राजा, टायगर आॅफ फ्रेशवाटर अशी या माशाची ओळख. मेळघाटातून नामशेष झालेल्या या महाशीर माशाचे मेळघाटात पूनरागमन व्हावे म्हणून राज्य जैवविविधता मंडळाने प्रायोगिक तत्वावर राज्यातला पहिला महाशीर प्रकल्प मेळघाटातील सुसर्दा वनपरिक्षेत्रांतर्गत हिराबंबई गावाला २०१४ मध्ये दिल्या गेला. हिराबंबई येथील सिंचनतलावात, जलाशयातील तरंगत्या पिंजºयात दहा हजार मत्स्यबीज सोडल्या गेलेत. महाशीर माशांचे या ठिकाणी संवर्धन केल्या गेले. यातील नरमादी मिळून ३५० मासे बाजूलाच असलेल्या सिमेंट टँकमध्ये सोडलेत. मार्च २०१९ मध्ये यातील माशांचे ग्रेडींग केल्या गेले. तेव्हा सरासरी एक ते दीड किलो वजनाचे महाशीर मासे हाती लागलेत. यातच महाशीर माशांचे पर्यावरणीय पुनर्निर्माण आणि विकासाच्या यशस्वी कार्याबद्दल या प्रकल्पाला राज्यस्तरीय आणि राष्ट्रीय पातळीवर गौरवांकीत केल्या गेले.

दरम्यान मागील वर्षभरापासून या प्रकल्पाकडे वनाधिकाºयांनी कमालीचे दुर्लक्ष चालवले आहे. या प्रकल्पातील महाशीर माशांकरीता आवश्यक सकस खाद्य वनअधिकाºयांनी बोलावलेच नाही. खरेदीच केले नाही. या सकस आहाराअभावी महाशीर माशांचे कुपोषण होत आहे. कुपोषणाचा सामना त्यांना करावा लागत आहे. यातच काही दिवसांपूर्वी महाशीर मासे ज्या टाक्यात आहेत. त्या टाक्यातील पाणी खराब झाले होते. दरम्यान त्या पाण्यातील आॅक्सिजन कमी झाला. आॅक्सिजन अभावी ते मासे त्या टाक्यातच तडफडलेत. यातील काही माशांचा वनकर्मचाºयांच्या डोळ्यादेखत मृत्यू झाला. मागील काही दिवसांपूर्वी हिराबंबईचा विद्युत पुरवठा खंडीत झाला होता. याचा फटका या महाशीर माशांना बसला. डिझेल इंजिनची व्यवस्था असतांनाही चारदोन रुपयाचे डिझेल टाकूण त्या टाक्यातील पाणी बदलविण्याचे सौजन्यही वनअधिकाºयांनी दाखवले नाही.

राज्यमासा

मध्यप्रदेश सरकारने या महाशीर माशाला संरक्षित श्रेणी देत राज्यमासा असा दर्जा दिला आहे. नर्मदाकाठच्या लोकांसाठी महाशीर पुजनीय आहे. त्याला ते सोन्याचांदीचे अलंकारही चढवितात. महाशीर माशाला सोन्याची नथा घालुन परत नर्मदेच्या पाण्यात सोडण्याची प्रथा आहे.

कोट

कोरोनाचा वाढता प्रादुर्भाव व लॉकडाऊनमुळे महाशीर माशांकरिता आवश्यक सकस आहार वर्षभरापासून पुण्यावरुन बोलावता येवू शकले नाही. महाशीर मासे ज्या टाक्यात आहेत ते पाणी बदलविण्यात आले आहे. हिराबंबई गावाचा विद्युत पुरवठा काही दिवस खंडीत झाल्यामुळे त्याचा फटका या प्रकल्पाला बसला.

- शुभांगी डेहणकर, आरएफओ, सुसर्दा

--------