अध्यात्म रामायण, श्रीमद्वाल्मिकी रामायण, श्री रामचरिमनस आणि आलवंदार स्तोत्र यांच्या संशोधन आणि अभ्यासानंतर आणि त्यात वर्णन केलेल्या श्रीरामाच्या शास्त्राधारित सौंदर्यानुसार हे दिव्य अलंकार तयार करण्यात आले आहेत. या संशोधनानुसार यतींद्र मिश्रा यांच्या संकल्पनेतून आणि दिग्दर्शनाखाली, अंकुर आनंद यांच्या हरसहयमल श्यामलाल ज्वेलर्स, लखनौ या संस्थेने या दागिन्यांची निर्मिती केली आहे.
रामललाला पितांबर नेसवलेला आहे आणि लाल रंगाचे वस्त्र घातले आहे. या कपड्यांवर शुद्ध सोन्याची जरी आणि तार लावण्यात आली आहे, ज्यामध्ये वैष्णव शुभ चिन्हे - शंख, पद्म, चक्र आणि मोर कोरलेले आहेत. हे कपडे दिल्लीचे टेक्सटाईल डिझायनर मनीष त्रिपाठी यांनी अयोध्या धाममध्ये राहून बनवले आहेत.
श्रीरामांच्या मूर्तीसाठी नेमका कृष्णशिळेचाच वापर का?
प्रभू श्रीराम अखेर अयोध्येतील श्रीराम मंदिरात विराजमान झाले. श्रीरामांची संपूर्णपणे सजविण्यात आलेली मूर्ती पाहताक्षणी मन मोहून जाते. ही मूर्ती कर्नाटकचे शिल्पकार अरुण योगीराज यांनी घडविली आहे. या मूर्तीसाठी काळ्या किंवा श्यामल रंगाच्या कृष्णशिळा पाषाणाचा वापर करण्यात आला आहे. म्हैसूर व जवळच्या भागात अशा प्रकारचे पाषाण विपुल प्रमाणात आढळतात. वाल्मीकी रामायणात बालरूपी श्रीराम हे श्यामवर्णी, कोमल, सुंदर आणि आकर्षक असल्याचा उल्लेख आहे. म्हणूनच मूर्तीसाठी श्यामल रंगाचा पाषाण वापरला. पाषाणाला हजारो वर्षे काहीही होत नाही. अभिषेक व पूजेदरम्यान जल, चंदन, दूध इत्यादींचा वापर केला जातो. यांचा पाषाणावर परिणाम होणार नाही व मूर्तीचेही नुकसान होणार नाही. या पाषणाची रचना मऊ असते. मात्र, २-३ वर्षांच्या कालावधीत पाषाण अतिशय कठीण होतो. रामलला मूर्तीची प्राणप्रतिष्ठा करण्यात आली, त्यावेळी जी फुलांची आकर्षक आरास केली होती, ती अगदी दक्षिण भारतातील पद्धतीने विशेष करून तिरुपती बालाजी देवाला करतात, तशीच भासली.
कशी आहे रामलल्लांची नवी मूर्ती?
रामलल्लांच्या देखण्या मूर्तीने सर्वांच्याच डोळ्याचे पारणे फिटले. भाळी तिलक असलेल्या आणि दागिने व भरजरी वस्त्रांनी नटलेल्या आणि अतिशय सौम्य भावमुद्रेतील रामलल्लांच्या मूर्तीचे सौंदर्य मोहित करणारे असेच आहे. कमळाच्या फुलावर विराजमान रामलल्लांची मूर्ती आहे. मूर्तीभोवती आभामंडळ असून मूर्तीवर स्वस्तिक, ओम, चक्र, गदा आणि सूर्यदेव कोरलेली आहेत. देखणे आणि तितकेच विलोभनीय डोळे सर्वांचेच लक्ष वेधून घेत आहेत. उजवा हात आशीर्वादाच्या मुद्रेत, तर डाव्या हातात धनुष्यबाण आहे. मूर्तीच्या खाली एका बाजूला हनुमान आणि दुसऱ्या बाजूला गरुड कोरलेले आहेत. मूर्तीवर सुमारे पाच किलोचे रत्नजडित मुकुट असून त्यावर वेगवेगळी रत्न मढवलेली आहे. मूर्तीवरील दागिने रत्न, माणिक, मोती व हिऱ्यांपासून तयार केले आहेत. ते दागिने कोणकोणते, ते जाणून घेऊ.
डोक्यावर मुकुट: हे उत्तर भारतीय परंपरेनुसार सोन्याचे बनलेले आहे, माणिक, पन्ना आणि हिरे यांनी सुशोभित केलेले आहे. मुकुटाच्या मध्यभागी भगवान सूर्याचे चित्रण केले आहे. मुकुटाच्या उजव्या बाजूला मोत्यांच्या तारा लावल्या आहेत.
कुंडल: परमेश्वराच्या कानकुंडल तसेच मुकुट किंवा किरात सारख्याच डिझाइनमध्ये बनवले गेले आहेत, ज्यात मोराच्या आकृत्या आहेत आणि ते सोने, हिरे, माणिक आणि पाचूने सजलेले आहेत.
कंठी : गळ्यात अर्धचंद्राच्या आकाराच्या रत्नांनी जडवलेली कंठी घातली आहे, ज्यामध्ये मंगळाचे प्रतिनिधित्व करणारी फुले अर्पण केली जातात आणि मध्यभागी सूर्यदेव आहेत. सोन्याचा हा हार हिरे, माणिक आणि पाचू जडलेला आहे. गळ्याखाली पाचूच्या तारा लावल्या आहेत.
रामहार : रामाच्या हृदयाजवळ कौस्तुभमणी घातला आहे, जी माणिक आणि हिऱ्याच्या अलंकाराने सजलेली असते. भगवान विष्णू गळ्यात कौस्तुभमणी धारण करतात. श्रीराम देखील विष्णू रूप असल्यामुळे त्यांना कौस्तुभ मणी घातला आहे.
पदिक : गळ्यात खाली आणि नाभीच्या वर एक हार घालण्यात आला आहे, ज्याला देवतेला शोभण्यासाठी विशेष महत्त्व आहे. हे पदिक ज्याला आपण पेंडेंट म्हणू शकतो, ते पाच हिरे आणि पाचूचे लटकन आहे, ज्याच्या खाली एक मोठे सुशोभित लॉकेट आहे.
वैजयंती किंवा विजयमाळ: हा परमेश्वराने परिधान केलेला तिसरा आणि सर्वात लांब हार आहे आणि तो सोन्याचा आहे, ज्यामध्ये काही ठिकाणी माणिक ठेवलेले आहेत, ते विजयाचे प्रतीक म्हणून परिधान केले जाते, ज्यामध्ये वैष्णव परंपरेतील सर्व शुभ चिन्हे आहेत सुदर्शन चक्र, पद्मपुष्प. , शंख आणि मंगल कलश चित्रित केले आहेत. तसेच देवतेच्या आवडत्या पाच प्रकारच्या फुलांनी सुशोभित केलेले आहे, जे अनुक्रमे कमळ, चाफा, पारिजात, कुंद आणि तुळशी आहेत.
कंबर पट्टा किंवा कमरपट्टा: प्रभूच्या कमरेभोवती रत्नजडित कमरपट्टा बांधण्यात आला आहे. सोन्याने बनवलेल्या, त्यावर नैसर्गिक नक्षीकाम आहे आणि हिरे, माणिक, मोती आणि पाचू यांनी सुशोभित केलेले आहे. त्यात पावित्र्याची अनुभूती देण्यासाठी पाच लहान घंटाही बसवण्यात आल्या आहेत. या घंटांवर मोती, माणिक आणि पाचूही लावले आहेत.
बाजुबंध : भगवंताच्या दोन्ही हातांवर सोन्याचे व रत्नांनी जडलेले बाजूबंध सुशोभित करण्यात आले आहेत.
कडा: दोन्ही हातांना रत्नांनी जडवलेले सुंदर तोडे /कडे घातले आहेत.
अंगठी: डाव्या आणि उजव्या दोन्ही हातांच्या अंगठ्या रत्नजडित असून सुशोभित दिसत आहेत, त्यालाही मोती लगड्ले आहेत.
पादुका : रामाच्या पादुका सोन्याच्या असून त्या अतिशय शोभिवंत दिसत आहेत.
हातातील शस्त्र : डाव्या हातात सोन्याचे धनुष्य असून त्यावर मोती, माणिक आणि पाचू लावले आहेत, त्याचप्रमाणे उजव्या हातात सोन्याचा बाण घेतला आहे.
गळ्यातील माळा : शिल्पमंजरी संस्थेने तयार केलेल्या रंगीबेरंगी फुलांच्या माळांनी मूर्तीला सजवण्यात आले आहे.
देवाच्या डोक्यावर : रामाचा मंगल तिलक देखील हिरे आणि माणिकांनी बनवलेला आहे.
देवाचे आसन : सोनेरी कमळावर रामलला उभे आहेत.
देवाची खेळणी : श्री राम लल्ला पाच वर्षाच्या बालकाच्या रूपात उपस्थित असल्याने, त्यांच्यासमोर खेळण्यासाठी चांदीची खेळणी ठेवण्यात आली आहेत. त्यात हत्ती, घोडा, उंट, आदी खेळण्यांचा समावेश आहे.
राम छत्र : देवावर सोन्याचे छत्र आहे.
श्रीराम वनवासी असले तरी तिथून परत आल्यावर जेव्हा त्यांचा राज्याभिषेक झाला, तेव्हा त्यांची सगुण मूर्ति कशी दिसेल हे चित्र डोळ्यासमोर ठेवून हे राजस रूप साकारले असावे. शिवाय हे मंदिर जागतिक स्तरावर पर्यटकांसाठी देखील औत्सुक्याचा विषय ठरणार आहे, त्यामुळे त्याच्याशी संबंधित सगळेच काम भव्य दिव्य असणार हे उघड आहे.