टिपेश्वरचा वाघ आता ज्ञानगंगा अभयारण्यात

यवतमाळ जिल्ह्यातील टिपेश्वर अभयारण्यातील सबडल्ट वाघ, टीडब्ल्यूएलएस-टी १-सी १, जो रेडिओ कॉलर होता, त्याने २७ फ्रेब्रुवारी २०१९ रोजी कोलेर्ड, नंतर बुलडाणा जिल्ह्यातील ज्ञानगंगा अभयारण्य गाठले.

ठळक मुद्देदीडशे दिवसांत १३०० किमी अंतर पारमेळघाट व्याघ्र प्रकल्पापासून ५० किमी अंतरावर स्थिर

अमरावती : नरेंद्र जावरे
यवतमाळ जिल्ह्यातील टिपेश्वर अभयारण्यातील सबडल्ट वाघ, टीडब्ल्यूएलएस-टी १-सी १, जो रेडिओ कॉलर होता, त्याने २७ फ्रेब्रुवारी २०१९ रोजी कोलेर्ड, नंतर बुलडाणा जिल्ह्यातील ज्ञानगंगा अभयारण्य गाठले. जूनमध्ये टिपेश्वर अभयारण्य सोडल्यानंतर त्याने ५ महिन्यांत १३०० किमी लांबीचे अंतर पार केले.
या वाघाचा जन्म २०१६ च्या उत्तरार्धात टिपेश्वर येथे निवासी महिला टीडब्ल्यूएलएस-टी १ मध्ये झाला होता. त्याला दोन भावंड आहेत. नर भावंड सी २ आणि सी ३, अशी नावे आहेत. '२०१ अ' च्या सुरूवातीस नंतरचे सर्व तीन शावक आईपासून विभक्त झाले होते. महाराष्ट्र वन्य विभागाने वाघाच्या दीर्घकालीन देखरेखीसाठी व अभ्यासांचा भाग या अर्थाने भारतीय वन्यजीव संस्था, देहरादून, यांच्या सहकार्याने ही मोहीम राबविली. पूर्व विदर्भ लँडस्केप ओलांडून, सी ३ वर २५ फेब्रुवारी, २०१९ रोजी रेडिओ-कॉलर्ड होते आणि सी १ रेडिओ होता. २१ मार्च २०१९ रोजी डब्ल्यूआयआय, देहरादून यांच्या पथकाने डॉ. पराग निगम आणि डॉ. बिलाल हबीब यांच्या नेतृत्वात त्यांना एकत्रित केले आणि फिल्ड डायरेक्टर, पेंच व्याघ्र प्रकल्पाच्या विखुरलेल्या पद्धतीवर लक्ष ठेवणे हा अभ्यासाचा हेतू होता. उप-प्रौढ वाघ जे सामान्यत: नवीन प्रदेश शोधण्यासाठी प्रक्रियेत असतात आणि त्यांचा प्रदेश सेट करतात. नंतर टिपेश्वर, सी ३ आणि सी १ मधील सुरुवातीच्या हालचालींनी पंढरकवडा विभाग आणि तेलंगणा परिसराच्या सीमेवर जुलै २०१९ च्या मधात सी ३ तेलंगणामध्ये स्थलांतरित झाला. आदिलाबादजवळ स्थायिक होण्याऐवजी तो दहा महिन्यांच्या आत परत टिपेश्वरला परतला व तेथेच स्थिरावला आहे.
जून २०१९ मध्ये प १ वा वाघासाठीच्या संयुक्त सर्वेक्षणानुसार ओळखल्या जाणाऱ्या कॉरिडॉरवर सी १ वाघ बाहेर गेला. राखीव, अदिलाबाद विभाग, नांदेड विभाग आणि एफडीसीएम किनवट मे २०१९ दरम्यान पंढरकवडा विभागात त्याने आदिलाबाद विभागात आणि अंबाडी घाट व किनवट जंगलात प्रवेश केला. तो आॅगस्ट २०१९ मध्ये आदिलाबाद व नांदेड विभागातील आंतरजातीय जंगलात बराच वेळ घालविला. सप्टेंबरनंतर त्याने थोड्या काळासाठी पैनगंगा अभयारण्यात प्रवेश केला. त्यानंतर, आॅक्टोबरमध्ये सी१ वाघ बाहेर पडला. पुसद विभाग आणि नंतर ईसापूर अभयारण्यात पोहचला. ऑक्टोबर २०१९ च्या शेवटच्या आठवड्यात तो मराठवाडा परिसराच्या हिंगोली जिल्ह्यात दाखल झाला. तो वाघ, आता सुमारे ३ वर्षांचा आहे. नोव्हेंबरच्या सुरूवातीला बुलडाणा व अकोला जिल्ह्यात दाखल झाला. नोव्हेंबरच्या उत्तरार्धात १ डिसेंबर रोजी चिखली व खामगावजवळ पोहोचल्यानंतर वाघ अखेर ज्ञानगंगा अभयारण्यात आणखी चांगल्या प्रकारे व्यवस्थापित पीएमध्ये दाखल झाला आहे. फिल्ड डायरेक्टर मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पातील एम. एस. रेड्डी यांनी उपग्रहस्थानावरून वाघ ज्ञानगंगा अभयारण्यात असल्याची पुष्टी दिली. ज्ञानगंगा एक चांगले अभयारण्य असल्याने वाघाला तेथे शिकार सहज उपलब्ध होणार आहे. त्यामुळे हा वाघ तेथे थोडा वेळ घालवू शकतो आणि त्या भागाचा शोध घेऊ शकतो. हे अभयारण्य मेळघाटपासून फक्त ५० किमी अंतरावर आहे. वाघ १३०० किमी पेक्षा अधिक अंतर, ओलांडत असताना दोन राज्यांमधील ६ जिल्ह्यांमधील शेकडो गावे, शेतातून जाताना त्याचा मनुष्यांशी संघर्ष झाला नाही. हिंगोलीजवळ वाघ गावकऱ्यांच्या जवळ मानवी हल्ल्याची घटना टाळता आली.
टिपेश्वर २०१ मधील आणखी एक सबडल्ट वाघ कॅमेरामध्ये अडकला आहे. तेलंगणा वनविभागाने जानेवारी २०१९ मध्ये कावळ व्याघ्र प्रकल्पात तसेच तिसरा शावक, सी २, जो रेडिओ-कॉलर्ड नव्हते, त्याने बरेच अंतर देखील व्यापले आहे आणि पैनगंगावरून नोंदवले गेले आहे. अभयारण्य. टी १ सी १, टी १ सी २ आणि टी १ सी ३ आणि २०१ मधील सबडल्ट वाघ सर्व लँडस्केपवर विखुरले आहे. या संपूर्ण कालावधीत डीएफओ डब्ल्यूएल पंढरकवडा, डीसीएफ पंढरकवडा, डीएफओ आदिलाबाद, डीएम एफडीसीएम किनवट, डीसीएफ पुसद, वाशिम, अकोला व बुलढाणा आणि डीएफओ हिंगोली यांच्या देखरेखीखाली जवळून समन्वयाने काम केले. संपूर्ण मार्गदर्शनाखाली फिल्ड डायरेक्टर पेंच टायगर रिझर्व आणि वैज्ञानिक वाइल्डलाइफ इन्स्ट्यिूट ऑफ इंडिया, पीसीसीएफ, वन्यजीव महाराष्ट्र राज्य नितीन काकोडकर आणि एपीसीसीएफ, वन्यजीव पूर्व नागपूर बी. एस. हुडा, वैज्ञानिक आणि समन्वयाने वाघांच्या देखरेखीची गरज अधोरेखित केल्याचे पेंच व्याघ्र प्रकल्पाचे फिल्ड डायरेक्टर डॉ.रविकिरण गोवेकर यांनी सांगितले.