शाहिरीचा बुलंद आवाज : शाहीर शिवाजीराव पाटील

‘लोकमत’च्या ‘वीकेण्ड स्पेशल’मध्ये शाहीर शिवाजीराव पाटील यांच्या कार्याविषयी लिहिताहेत लेखक महेश कौंडिण्य.

पाचोरा तालुक्यातलं छोटंसं गाव नगरदेवळा. ऐतिहासिक, पौराणिक, शैक्षणिक, राजकीय आणि सांस्कृतिक क्षेत्राशी नातं जोपासणाऱ्या या गावानं आपली आणखी एक नवीन ओळख निर्माण केली आहे ‘शाहीर शिवाजीराव पाटील’ यांचं गाव!
हृदयाचा ठेका चुकवणारा एक पहाडी, बुलंद आवाज गेल्या ४०-४५ वर्षांपासून तितकीच बुलंद हाक देत मराठी मनावर अधिराज्य गाजवतोय आणि तो आवाज म्हणजे शाहीर शिवाजीराव पाटील! सामान्यातल्या सामान्यात सहज वावरणारं हे असामान्य व्यक्तित्त्व! हार्मोनियम वादन, गीत, नाट्य आणि पोवाडे लेखनाची नैसर्गिक देणगी लाभलेल्या शिवाजीरावांना शाहिरी कला, अभिनय आणि सामाजिक कार्य हे जीवनाचं ध्येय वाटतं! मुंबई, पुणे यासारख्या महानगरांपासून तर गाव खेड्यांपर्यंत शाहीर शिवाजीरावांचा पोवाडा दुमदुमतो आणि रसिकांच्या हृदयाला हात घालतो. संत, महात्मे, समाजसेवक, युगपुरुष यांचे पोवाडे गाताना ते भारुड, गोंधळ यासारख्या पारंपरिक लोककलाही जोपासतात. दारूबंदी, हुंडाबंदी, व्यसनमुक्ती, एडस् जनजागृती, पर्यावरण, लोकशिक्षण, ग्रामस्वच्छता, अंधश्रद्धा, हगणदरीमुक्त गाव यासारख्या विषयांनाही ते सहज जनमानसात पोहचवतात. हातात डफ घेऊन त्यांनी पोवाड्याला सुरुवात करताक्षणी आपसूक लोकांचा जमाव त्यांच्या अवतीभोवती जमा होतो आणि सामान्यातला हा कलावंत असामान्य ज्ञानाचे डोस रसिकांना देऊन जनजागृती करीत त्यांना तृप्त करतो! मराठी, हिंदी आणि अस्सल अहिराणी भाषेचं वरदान लाभलेल्या या ऋषीतुल्य कलावंतानं शेतात राबताना आपल्यावर असलेल्या सरस्वतीच्या वरदहस्ताचा लाभ घेत जशी गीतं आणि पोवाडे लिहिले तसेच त्यांनी स्वलिखीत आणि अनुवादीत नाटकातून आपल्या अभिनयाचा ठसा उमटवला.
जुलूम, मायेचा संसार, दाजीबाचं कारटं अशा अनेक नाटकातून त्यांनी अभिनय केला.ग्रामीण भागात असूनही हा कलावंत शाहिरी करीत असताना अनेक उपक्रम राबविण्यासाठी धडपडत आहे. राष्टÑीय एकात्मता व जातीय सलोखा अभियान, जागर पर्यावरणाचा, रंग शाहिरी कलेचा, ही रात्र शाहिरांची, संत गाडगेबाबा स्वच्छता अभियान, भ्रृणहत्या जागृती अभियान, व्यसनमुक्त पहाट अभियान, एडस् जनजागृती अभियान असे अनेक सातत्यपूर्ण उपक्रम त्यांनी आजही सुरू ठेवले आहेत.जातीय सलोखा व राष्टÑीय एकात्मता अभियान, व्यसनमुक्ती अभियान, पर्यावरण प्रबोधन, बालशाहिरी प्रशिक्षण यासारख्या महाराष्टÑ शासनाच्या उपक्रमात सहभाग घेत असताना त्यांनी सांस्कृतिक विभाग आयोजित शाहिरी महोत्सवात सहभाग नोंदविला, तर शासनाच्या विविध जनजागृती करणाºया उपक्रमातदेखील त्यांनी सहभाग नोंदविला. या हरहुन्नरी कलावंतानं धोंड्यानं लगीन, जुगन रे यासारख्या प्रबोधनात्मक अहिराणी गीतांच्या कॅसेटस्देखील प्रसिद्ध केल्या.
‘शायमा तरी जाय, न्हई त ढोरे तरी वाय ।
आल्या जमराले जगनं गम्मत समजस् काय?’।।
असा सवाल करून शिक्षणाचं महत्त्व सांगणाºया शाहिरांना अनेक पुरस्कार प्राप्त झाले आहेत. सामाजिक न्याय विभागाचा राष्टÑपिता महात्मा गांधी व्यसनमुक्ती सेवा पुरस्कार, शाहीर गौरव पुरस्कार, अण्णाभाऊ साठे शाहीर भूषण पुरस्कार, गीताई लंबे समाजभूषण पुरस्कार, ज्ञानप्रबोधन पुरस्कारासह त्यांना महाराष्ट्र राज्य सांस्कृतिक विभागाच्या २०१७-१८ मध्ये मिळालेल्या पुरस्कारांची यादी मोठी आहे.
आज आकाशाला गवसणी घालतानाही या कलावंताचे पाय जमिनीला घट्ट रोवलेले आहेत. कोणालाही मोठेपणाचा अहंभाव या कलावंताच्या ठायी दिसत नाही. आलेल्या प्रत्येकाशी हसून बोलत त्याला सहज आपलंसं करणाºया शिवाजीरावांना शाहिरी ही लोककला जोपासली जावी म्हणून तळमळ वाटते. आजही अनेक प्रशिक्षण वर्गातून ते लहान मुलांपासून मोठ्यांपर्यंत शाहिरी तळमळीनं शिकवण्याचा प्रयत्न करतात. लहानात लहान होऊन लोककला जोपासणाºया या उत्तुंग कलावंताला बघून आपण अगदी सहज नतमस्तक होतो हेच खरं!