पुणे : के के. बिर्ला फाऊंडेशनचा राष्ट्रीय स्तरावरील प्रतिष्ठेचा २०२० चा ‘सरस्वती सन्मान’ प्रसिद्ध साहित्यिक डॉ. शरणकुमार लिंबाळे यांच्या ‘सनातन’ या कादंबरीस जाहीर झाला आहे. सन्मानपत्र, सन्मानचिन्ह आणि पंधरा लाख रूपये रोख असे पुरस्काराचे स्वरूप आहे. विजय तेंडुलकर यांच्या ‘कन्यादान’ (१९९३) आणि महेश एलकुंचवार यांच्या ‘युगान्त’ (२००२ ) नंतर १९ वर्षांनी हा सन्मान मराठी लेखकाला मिळाला आहे.
दरवर्षी के के. बिर्ला फाऊंडेशनच्या वतीने कविता, कादंबरी, नाटक, हास्य-व्यंग,ललित लेखन, आत्मकथा, समीक्षा आदी विविध प्रकारातील भारतीय भाषांमधील उत्कृष्ट कलाकृतींसाठी साहित्यिकांना ‘सरस्वती सन्मान’ प्रदान केला जातो. मात्र त्यासाठी लेखकाची कोणत्याही भाषेतील ही साहित्यकृती सन्मानाच्या दहा वर्षे आधीच्या कालावधीत प्रकाशित झालेली असावी, असा निकष ठेवण्यात आला आहे.
या सन्मानाच्या निवड समितीचे अध्यक्ष डॉ. सुभाष कश्यप (लोकसभा सचिवालयाचे माजी महासचिव, दिल्ली) असून इतर सदस्यांमध्ये गोविंद मिश्र (भोपाळ), प्रा. के. सच्चिदानंदन (सिमला), डॉ. बुद्धी नाथ मिश्र (डेहराडून), डॉ. किरण बुदकुले (गोवा), डॉ. सी. मृणालिनी (हैद्राबाद), डॉ. पारमिता सतपती त्रिपाठी (नवी दिल्ली), डॉ. सदानंद मोरे (पुणे), प्रा. ललित मंगोत्रा (जम्मू), दर्शन कुमार वैद (जम्मू), प्रियवत भरतिया (नवी दिल्ली), डॉ. सुरेश ॠतुपर्ण (नवी दिल्ली) यांचा समावेश होता.
मराठी वाङ्मयविश्वात डॉ. शरणकुमार लिंबाळे हे प्रतिभावंत कादंबरीकार म्हणून ओळखले जातात. ‘अक्करमाशी’ या त्यांच्या आत्मकथनाला मराठी साहित्यात महत्वाचे स्थान आहे. हे त्यांचे पुस्तक इतर भारतीय भाषांसह इंग्रजीत भाषांतरित झाले आहे. त्यांच्या वैचारिक आणि परिवर्तनवादी लेखनाने दलित साहित्यात मोलाची भर घातली. ‘गावकुसाबाहेरील कथा’, ‘झुंड’, दलित प्रेमकविता, दलित ब्राह्मण, दलित साहित्याचे सौंदर्यशास्त्र, शतकातील दलित विचार आदी त्यांची विविध चाळीसहून अधिक पुस्तके प्रसिद्ध आहेत. नांदेडमध्ये २०११ साली झालेल्या बाराव्या अखिल भारतीय आंबेडकरवादी साहित्य संमेलन आणि भोसरीतील २०१९ च्या राष्ट्रीय बंधुता साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपदही त्यांनी भूषविले आहे.
चौकट
“देशातल्या एखाद्या दलित लेखकाला कदाचित पहिल्यांदाच हा प्रतिष्ठित पुरस्कार मिळत आहे. आजवर आम्ही केवळ म्हणत असू, की आम्हाला मोठे पुरस्कार मिळायला हवेत. पण मिळत नव्हते. आम्ही ७० वर्षे लेखन केले. आज आपण देशाची ७५ वर्षे साजरी करण्याच्या उंबरठ्यावर असताना एक पाहिलेलं सुंदर स्वप्न पूर्ण झाल्यासारखे वाटत आहे. भारतीय स्तरावर एक नवीन कलाकृती म्हणून या कादंबरीची दखल घेतली गेली आणि त्याचा सन्मान झाला याचा खूप आनंद आहे. दलित साहित्यात जीवनमूल्य आणि कलात्मकता आहे हे यातून सिद्ध झाले. एका जीवनवादी साहित्याचा हा गौरव आहे. भीमा-कोरेगाव लढ्याला दोनशे वर्ष पूर्ण झाली. त्या पार्श्वभूमीवर ‘सनातन’ कादंबरी लिहिली. देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी दलित-आदिवासींनी खूप मोठ्या प्रमाणावर संघर्ष केला. मात्र त्याची कुणीही दखल घेतली नाही. इतिहासात त्यांच्या योगदानाचा कुठेही गौरव झालेला नाही. त्यामुळे मी ‘सनातन’ मधून नवा इतिहास उभा केला. दलिताच्या संघर्षाचा गौरवशाली इतिहास सांगणारी ही कादंबरी आहे.”
-डॉ. शरणकुमार लिंबाळे, ज्येष्ठ साहित्यिक