-डॉ. यशपाल गोगटे
भारतानं गेल्या काही वर्षांत साथीच्या आजारांवर नियंत्रण मिळवलं. कॉलरा, देवी यावर नियंत्रण येत आहे, पोलिओ नियंत्रणासाठी राष्ट्रव्यापी मोहीम राबवली गेली; पण त्याचबरोबर काही वेगळेच आजार डोकं वर काढत आहेत. जसं की पीसीओडी, कॅन्सर, डायबेटिस इत्यादी.
गेल्या काही काळात एक आजार सर्रास ऐकायला येतो. तो आजार सेक्स हार्मोन्सशी निगडित आहे. त्याचं नाव पीसीओडी. पॉली सिस्टिक ओवॅरियन डीसीज. या आजारानं होणारे त्रास तो होण्याची कारणं आणि परिणाम याविषयी या आठवड्यात आपण तपशिलात बोलू.
आपल्या शरीरात तीन सेक्स हार्मोन्स मुख्यत: कार्य करतात. इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन व टेस्टोस्टेरॉन. यातील इस्ट्रोजेन व प्रोजेस्टेरॉन हे स्त्रियांमधील प्रमुख हार्मोन्स आहेत व टेस्टोस्टेरॉन हे पुरु षत्वाचं हार्मोन आहे. सामान्यत: स्त्रियांमध्ये इस्ट्रोजेन अधिक असतं व टेस्टोस्टेरॉन अत्यल्प असतं. या उलट पुरु षांमध्ये टेस्टोस्टेरॉन जास्त असतं व इस्ट्रोजेन व प्रोजेस्टेरॉन अत्यल्प असतं. पण काही कारणास्तव स्त्रियांमध्ये टेस्टोस्टेरॉनचं प्रमाण मात्र वाढलं तर त्याला हार्मोनल इम्बॅलन्स असं म्हणता येईल. या हार्मोन इम्बॅलन्सचं मुख्य कारण असलेला आजार म्हणजे हा पीसीओडी.सोप्या भाषेत सांगायचे झाल्यास पीसीओडी या आजारामध्ये स्त्रियांमध्ये पुरु षत्वाचे हार्मोन म्हणजेच टेस्टोस्टेरॉनचं प्रमाण वाढतं. या आजारामध्ये बीजांडात छोट्या-छोट्या अनेक गाठी (पॉली) तयार होतात ज्याला सिस्ट असं म्हटलं जातं. गळ्यात मोत्याची माळ असावी तशा या सिस्ट एकाशेजारी एक गुंफलेल्या असतात. सोनोग्राफीने या सिस्टचं निदान होऊ शकते. इतर गाठींपेक्षा या सिस्टचं वैशिष्ट्य म्हणजे या आपोआप कमी जास्ती होत असतात. वयाच्या पस्तीशी नंतर बरेच वेळा या सिस्ट आपोआप कमी होतात व काही प्रमाणात आजार बरा होतो.
पीसीओडी हा आजार नक्की का होतो याचं एक कारण नसून अनेक कारणं आहेत; पण काही व्यक्तींमध्ये हा आजार जास्त प्रमाणात आढळतो. आनुवंशिकता हे एक मुख्य कारण म्हणता येईल. जन्मत: कमी वजन असणार्‍या मुलींमध्ये हा आजार होण्याची शक्यता अधिक असते. या आजाराचं डायबेटिसशी खूप जवळचं नातं आहे. ज्या कुटुंबांमध्ये डायबेटिसचे प्रमाण जास्त असतं त्यातील मुलींना हा आजार होण्याची शक्यता अधिक असते. वाढलेलं वजन व लठ्ठपणादेखील याचं एक कारण आहे. त्यामुळे आयुष्यामधील तीन वेगळ्या टप्प्यांमध्ये पीसीओडी होण्याची शक्यता अधिक असते. हे टप्पे म्हणजे पौगंडावस्था, गर्भधारणा व मेनोपॉज हे होय. कारण या काळात झपाट्यानं वजनाची वाढ होत असते. काही विशिष्ट हार्मोनच्या आजारांमुळेदेखील पीसीओडी होऊ शकतो जसे थायरॉइड, अ क्रोमेगाली कुशिंग इ.
पीसीओडी या आजाराची काही विशिष्ट लक्षणं असतात. पाळीचे विकार - म्हणजे पाळी उशिरा येणं, अनियमित असणं, मधेच स्पॉटिंग होणं हे यात होऊ शकते. या आजारात पाळी अनियमित होत असल्यानं ते वंध्यत्वाचं कारण ठरू शकतं.
पुरुषार्थाचे हार्मोन टेस्टोस्टेरॉनचं प्रमाण वाढल्यामुळे देहयष्टीत पुरुषाप्रमाणे बदल होतात, जसे डोक्यावरचे केस कमी होणं, चेह-यावर, अंगाखांद्यावर केस वाढणं. आवाज घोगरा होणं, पिंपल्स व तारु ण्यपिटिका होणं. बरेच वेळा हे पिंपल्स अधिक तीव्र व त्वचेवर डाग व व्रण पाडणारे असतात. शरीरातील या हार्मोन इम्बॅलन्स मुळे मानसिक ताणतणाव वाढतो व नैराश्य, चिडचिडेपणा याचं प्रमाण अधिक असतं. त्यामुळे पीसीओडीची शंका आल्यास लवकरात लवकर तज्ज्ञ डॉक्टरांना भेटणं गरजेचं असतं.