कोल्हापूर : रोमच्या प्राचीन सांस्कृतिक राजवटीतील महत्त्वाची चिन्हे असलेली चक्रव्यूह चिन्हे कोल्हापूर आणि सांगली जिल्ह्यात आढळल्याने इसवी सनपूर्व रोमशी असलेल्या व्यापारी संबंधांवर सांगली जिल्ह्यातील कुरळपचे युवा संशोधक सचिन भगवान पाटील यांनी उजेड टाकला आहे. त्यांनी लिहिलेल्या पुरातत्वीय संशोधन शोधनिबंधाला शुक्रवारी लंडनच्या केर्डोरिया या मासिकाच्या पहिल्या पानावर स्थान मिळाले आहे.
सांगली जिल्ह्यातील सचिन पाटील कुरळपकर हे गेल्या पाच वर्षांपासून ‘चक्रव्यूह व त्याच्या भारतातील पुरातन रचना’, तसेच ‘या संरचनेचा महाराष्ट्रातील अवशेष व इसवी सनपूर्व इंडो-रोमन व्यापारी संबंध’ या अनुषंगाने अभ्यास करीत आहेत. त्यांना सांगली जिल्ह्यातील ढेंगेवाडी, ऐतवडे बुद्रुक आणि वशी येथे तीन (ता. वाळवा), तसेच मळणगाव (ता. कवठेमहांकाळ) येथे एक, अशा चार पाऊलखुणा आढळल्या. अशाच खुणा कोल्हापूर जिल्ह्यातील शाहूवाडी, राधानगरी, भुदरगड, तसेच रत्नागिरी व सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातही असल्याचा त्यांचा विश्वास असून, येणाऱ्या काळात यावर शोधकार्य पूर्ण करण्यात येणार आहे.
रोमन-पश्चिम महाराष्ट्र व्यापाराचा नवा संदर्भ
या नव्या संशोधनामुळे रोमन आणि पश्चिम महाराष्ट्रात व्यापारासाठी येत होते, हा नवा संदर्भ उजेडात आला असून, हा इतिहास नव्याने लिहिला जाणार आहे. ते सातवाहन काळात समुद्रमार्गे भारतात आले आणि त्यांनी पठारी प्रदेशात येताना दिशादर्शक म्हणून ही दगडी चक्रव्यूह रचना मांडल्याच्या भूमिकेला या संशोधनामुळे बळ मिळाले आहे. प्रो. सांकरिया यांच्या कोल्हापुरातील ब्रह्मपुरीतील उत्खननातील संदर्भानुसार रोमन समुद्रदेवता पोसायडननंतर या नव्या संशोधनाला बळकटी मिळाली आहे, असे मत इतिहास अभ्यासक गणेश नेर्लेकर-देसाई यांनी व्यक्त केले आहे. यामुळे सांगली, कोल्हापूर परिसराशी रोमचे असलेले तीन हजार वर्षांपूर्वीचे संबंध जगापुढे आले आहेत.
चौकट
जगभरातील संशोधकांमध्ये स्थान
लंडनच्या केर्डोरिया हे "CAERDROIA" The Journal of Maze and Labyrinth हे चक्रव्यूह संशोधन प्रकाशित करणारे आंतरराष्ट्रीय मासिक असून, भारतासह पोर्तुगीज, अमेरिकन संशोधन यंदाचे या मासिकाचे हे रौप्यमहोत्सवी वर्ष आहे. सचिन पाटील यांच्या या शोधनिबंधाला जगातील निवडक ९ संशोधनामध्ये प्रथम स्थान देऊन प्रकाशित करण्यात आले आहे. आज हे इ-मॅगझिन जगातील अभ्यासकांसाठी उपलब्ध केले असून, नजीकच्या काळातच याची प्रिंटेड कॉपी बाजारात उपलब्ध होणार आहे.
कोट
इसवी सनपूर्व इंडो-रोमन व्यापारी संबंध यामुळे प्रकाशात आले आहेत. रोमन समुद्रमार्गे भारतात आले आणि कोकणातून नागपूरपर्यंतच्या पठारी भागात व्यापारासाठी पसरले. त्यामुळे त्यांनी दिशादर्शक म्हणून ही चक्रव्यूहाची रचना केली, याला या संशोधनामुळे बळ मिळाले आहे. या परिसरातील शेतकऱ्यांनी अशा जुन्या पाऊलखुणा नष्ट करू नयेत.
- डॉ. पी. डी. साबळे, विभागप्रमुख, पुरातत्व शाखा
डेक्कन कॉलेज रिसर्च इन्स्टिट्यूट अँड डिमंड युनिव्हर्सिटी, येरवडा, पुणे
---------------------
फोटो : 16072021-kol-Sachin Patil
फोटो ओळी : सचिन पाटील, कुरळपकर
फोटो : 16072021-kol-Labyrinth walwa.jpg
फोटो ओळी : वाळवा तालुक्यात आढळलेले चक्रव्यूह.
फोटो : 16072021-kol-Labyrinth kavthemahnakal
फोटो ओळी : कवठेमहांकाळ तालुक्यात आढळलेले चक्रव्यूह.
160721\16kol_4_16072021_5.jpg~160721\16kol_5_16072021_5.jpg
फोटो : 16072021-kol-Labyrinth walwa.jpgफोटो ओळी : वाळवा तालुक्यात आढळलेले चक्रव्यूह~फोटो : 16072021-kol-Labyrinth kavthemahnakalफोटो ओळी : कवठेमहंकाळ तालुक्यात आढळलेले चक्रव्यूह.