सनातन धर्मात उपासनेला विशेष महत्त्व आहे. गीतेत भगवान श्रीकृष्णाने स्वतःचा परम मित्र आणि शिष्य अर्जुनाला सांगितले - "ईश्वर प्राप्तीचा सुलभ मार्ग म्हणजे भक्ती". सोप्या भाषेत सांगायचे तर भक्तीमार्गावर कार्यरत राहून भगवंताची प्राप्ती होऊ शकते. त्यासाठी सनातन धर्मात पूजा करण्याचा कायदा आहे. यावेळी कुल देवी, इष्ट देव यांच्यासह सर्व देवतांचे आवाहन व पूजा केली जाते. पूजेदरम्यान साधकांच्या कपाळावर चंदनाचा टिळा लावला जातो आणि हातात गंडा म्हणजेच संरक्षणाचा धागा बांधला जातो. हातात गंडा बांधण्याची सुरुवात दैवी काळापासून झाली आहे. जाणून घेऊया पौराणिक कथा!
कथा : वृत्रासुर नावाच्या दैत्याच्या दहशतीमुळे तिन्ही लोकामध्ये हाहाकार माजला होता. त्यावेळी ऋषीमुनींनी आणि स्वर्गातील देवतांनी स्वर्गाचा सम्राट इंद्राची विनवणी केली. त्यानंतर राजा इंद्राने असुर वृत्रासुराशी युद्ध करण्याची तयारी सुरू केली. स्वर्गाचा राजा इंद्र जेव्हा युद्धाला निघाला होता तेव्हा इंद्राची पत्नी शची हिने इंद्राच्या उजव्या हातावर मंत्रसिद्ध केलेला गंडा बांधून त्रिदेव आणि आदिशक्तीकडे रक्षणासाठी प्रार्थना केली. या युद्धात इंद्रदेवतेचा विजय झाला. तेव्हापासून लोकांची श्रद्धा रूढ झाली. अनादी काळापासून संरक्षणाचा धागा बांधण्याची प्रथा आहे. दुसरी आख्यायिका अशी आहे की भगवान श्री हरी यांनी राजा बळीच्या मनगटावर गंडा बांधला होता आणि त्याला अमरत्वाचे वरदान दिले होते.
धाग्याचे महत्त्व :
रक्षणाचा धागा बांधल्याने ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश या त्रिमूर्तीसह तिन्ही देवतांच्या आशीर्वादांचा वर्षाव होतो, अशी धार्मिक श्रद्धा आहे. ब्रह्मदेवाच्या कृपेने कीर्ती मिळते, विष्णूच्या कृपेने संरक्षण शक्ती आणि शिवाच्या कृपेने सर्व संकटांपासून मुक्ती मिळते. त्याचबरोबर माता लक्ष्मीच्या कृपेने धन, माता दुर्गेच्या कृपेने शक्ती आणि माता सरस्वतीच्या कृपेने बुद्धी प्राप्त होते. त्यासाठी हातात गंडा बांधला जातो.
धाग्यात काय ताकद असते?ज्याप्रमाणे रक्षाबंधनाच्या दिवशी बहिणीने बांधलेला रेशीम धागा पवित्र नात्याची जाणीव सतत करून देतो. आपण एकटे नाही, तर आपली बहीण आपल्या पाठीशी आहे हा दिलासा देतो. तिच्या शुभेच्छा आणि आशीर्वाद आपल्या सोबत आहेत याचे भान देतो. त्याचप्रमाणे देवाच्या मंत्रांनी साकारलेला धागा ईश्वर शक्ती आपल्या सोबत आहे, ही जाणीव देतो. वाईट कार्यापासून दूर राहण्याचे भान देतो. देवाचा धागा बांधलेला असताना हातून वाईट काम घडता कामा नये, याबद्दल मनाला सूचना देत राहतो. असे हे विश्वासाचे, आशीर्वादाचे संरक्षक कवच अर्थात धागा, गंडा, दोरा पुरुषांना उजव्या मनगटाला तर स्त्रियांना डाव्या मनगटाला बांधला जातो.