विश्वकर्मा हे देवतांचे शिल्पकार आहेत आणि भगवान ब्रह्मदेवाच्या सूचनेनुसार, भगवान विश्वकर्मा हे संपूर्ण विश्वाचे निर्माता देखील झाले. ब्रह्मदेवाच्या सूचनेनुसार त्यांनी हे संपूर्ण विश्व निर्माण केले म्हणून त्यांना विश्वकर्मा अशी ओळख मिळाली. याशिवाय भगवान विश्वकर्माने देवतांची सर्व शस्त्रे निर्माण केली होती. लंका, इंद्रप्रस्थ आणि द्वारका या प्राचीन हिंदू इतिहासातील प्रमुख राजधान्याही भगवान विश्वकर्मा यांनी बांधल्या होत्या. हिंदू धर्मग्रंथानुसार भगवान शंकराचे त्रिशूळ आणि देवराज इंद्राचा वज्रही भगवान विश्वकर्माने तयार केले आहे. त्रेतायुगात वानर म्हणून जन्मलेल्या भगवान विश्वकर्माचा पुत्र नल आणि नील या भावंडांनी श्रीरामाच्या रामसेतूची बांधणी केली होती. १० फेब्रुवारी रोजी, भगवान विश्वकर्मा यांची जयंती (Vishwakarma Jayanti 2025) त्यानिमित्त सविस्तर परिचय करून घेऊ.
भगवान विश्वकर्माचे स्वरूप आणि कुटुंब:
विश्वकर्माचे केस पांढरे आहेत, हंस त्यांचे वाहन आहे. याशिवाय भगवान विश्वकर्मा हत्तीवरही स्वार होतात. असे म्हणतात की भगवान ब्रह्मदेव हे भगवान विश्वकर्माचे पिता आहेत मात्र तशी पुष्टी देणारे दाखले क्वचितच पुराणात सापडतात. भगवान विश्वकर्मा यांना तीन मुली आणि पाच मुले आहेत. भगवान विश्वकर्मा यांची एक कन्या देखील सूर्यदेवाची पत्नी आहे. त्याअर्थी भगवान विश्वकर्मा हे सूर्यदेवाचे सासरे देखील आहेत. भगवान विश्वकर्मा हे मृत्यूची देवता यमराजाचे आजोबा आहेत आणि पृथ्वीवर वाहणारी यमुना ही यमराजाची बहीण आहे, अशा प्रकारे विश्वकर्मा हे यमुनेचे आजोबा आहेत. अशी त्यांच्या कुटुंबाबद्दल माहिती मिळते.
हिंदू दिनदर्शिकेनुसार, विश्वकर्मा जयंती माघ महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या प्रदोषला साजरी केली जाते. २०२३ मध्ये, विश्वकर्मा जयंती ३ फेब्रुवारी रोजी साजरी केली जाईल. विश्वकर्मा जयंतीच्या दिवशी संपूर्ण भारतात भगवान विश्वकर्मा यांची पूजा केली जाते. असे मानले जाते की जो मनुष्य भगवान विश्वकर्माची पूजा करतो, त्याच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात.
ब्रह्मदेव आणि विश्वकर्मा यांच्यातील साम्य:
भगवान विश्वकर्मा यांना ब्रह्मदेवाचे पुत्र मानले जाते. परंतु निरुक्त आणि ब्राह्मणांमध्ये त्याचे वर्णन भुवनपुत्र असे केले आहे, तर महाभारत आणि हरिवंशात त्याचे वर्णन वसुपुत्र असे केले आहे. विश्वकर्माजींची रूपरेषा आणि आचार शास्त्रांमध्ये सांगितले गेले आहेत, ते भगवान ब्रह्मदेवांसारखे आहेत. म्हणूनच ब्रह्मा आणि भगवान विश्वकर्मा हे एकच आहेत असे अनेक तत्त्वज्ञांचे मत आहे.
भगवान विश्वकर्मा यांचे जन्मरहस्य:
भगवान विश्वकर्माजींच्या जन्माची एक घटना आढळते की, जेव्हा भगवान विष्णू क्षीरसागरात शेषशय्येसह प्रकट झाले, तेव्हा त्यांच्या नाभीतून एक कमळ उमलले, ज्यामध्ये भगवान ब्रह्मा बसले होते. भगवान ब्रह्मदेवाचा पुत्र धर्म आहे, धर्माचा पुत्र वास्तुदेव आहे, ज्याचा विवाह अंगिरसी नावाच्या मुलीशी झाला होता. भगवान विश्वकर्मा हे वास्तुदेव आणि अंगिरसी यांचे पुत्र आहेत.
विश्वकर्मा पूजेच्या दिवशी काय करावे
>>विश्वकर्मा पूजेच्या दिवशी घरात ठेवलेल्या साधनांची पूजा करावी, जर तुम्ही विद्यार्थी किंवा शिक्षक असाल तर विश्वकर्मा पूजेच्या दिवशी तुमच्या वही आणि पेनची पूजा अवश्य करावी.
>>विश्वकर्मा पूजेच्या दिवशी तुमच्या नोकरीशी संबंधित गोष्टी स्वच्छ ठेवा आणि ते आपल्या उत्पन्नाचे साधन आहे म्हणून कृतज्ञता व्यक्त करत त्यांना नमस्कार करा.
>>विश्वकर्मा पूजेच्या दिवशी यांत्रिक उपकरणांची पूजा करावी आणि फुले वाहून कुंकवाचा टिळा लावावा, उदाहरणार्थ फ्रीज, टीव्ही, वॉशिंग मशीन इ.
>> विश्वकर्मा पूजेच्या दिवशी अपेय पान आणि मांसाहार शक्यतो टाळावा आणि सात्विक भोजन घ्यावे.
विश्वकर्मा मंत्र
विश्वकर्मा जयंतीच्या दिवशी सकाळी स्नान वगैरे करून स्वच्छ वस्त्र परिधान करून भगवान विश्वकर्माचे दिलेल्या मंत्राने ध्यान करावे. असे केल्याने भगवान विश्वकर्मा प्रसन्न होतात आणि आपल्या भक्ताला आशीर्वाद देतात. भक्ताची रखडलेली कामे होण्यास सुरुवात होते आणि प्रत्येक कार्यात अडथळ्याशिवाय यश मिळू लागते.
मंत्र : ॐ आधार शक्तपे नम:, ओम कूमयि नम:, ओम अनन्तम नम:, पृथिव्यै नम:।