महाराष्ट्र शासनाने कुटुंब कल्याण योजना ५० वर्षांपासून अंमलात आणलेली आहे. यात पुरुषांनी सहभाग नोंदवावा म्हणून काही प्रमाणात लाभाचीदेखील तरतूद केलेली आहे. स्त्रीयांऐवजी पुरुषांनी शस्त्रक्रिया करून कुटुंब नियोजनास मदत व्हावी, हा यामागील उद्देश आहे. मात्र, अलीकडे पुरुषांनी या शस्त्रक्रियेकडे पाठ फिरविल्याचे दिसून येत आहे. सन २०-२१ ७३ पुरुषांनीच ही शस्त्रक्रिया केल्याचे जिल्हा परिषदेच्या दफ्तरी नोंद आहे. वास्तविक पाहता ग्रामीण भागात ८८५ आणि शहरी भागात १९६ पुरुषांनी नसबंदीची शस्त्रक्रिया करण्याचे उद्दिष्ट देण्यात आले होते. परंतु ग्रामीण भागात ६५, तर शहरी भागात केवळ ८ पुरुषांनी वर्षभरात ही शस्त्रक्रिया केल्याचे समोर आले आहे. स्त्रीयांना १२९९७ कुटुंब कल्याण शस्त्रक्रियांचे उद्दिष्ट होते. यात ग्रामीण भागात १०६०५ आणि शहरी भागात १४२९ शस्त्रक्रिया अपेक्षित होत्या. मात्र, एप्रिल ते फेब्रुवारी २०२१ दरम्यान ग्रामीण भागात ९६२, तर शहरी भागात २३९१ स्त्रीयांची शस्त्रक्रिया आटोपली. याची टक्केवारी १८.४० इतकी आहे. ८७ बिनटाका शस्त्रक्रिया झालेल्या आहे. टाका ॲब्डोमिनलच्या २२३१ शस्त्रक्रिया झाल्या आहेत. याची टक्केवारी १८.७२ इतकी आहे. अनावश्यक गर्भधारणा रोखण्याकरिता पर्यायी व्यवस्था म्हणून तांबीचा वापर वाढला. त्यामुळे आता कुटुंब कल्याण शस्त्रक्रियेचे प्रमाण कमी झाल्याचे प्रकर्षाने दिसून येत आहे.
बॉक्स
तालुकानिहाय शस्त्रक्रिया
तालुका उद्दिष्ट प्रगतीपर टक्केवारी
वरूड ११७७ ४५० ३८.२
चिखलदरा ६४९ २३८ ३६.५
अचलपूर १६४५ ५८५ ३५.६
धारणी ११८९ २३३ १९.६
मोर्शी १०४२ १८४ १७.७
नांदगाव ७९५ १३९ १७.५
भातकुली ६८१ ११९ १७.५
धामणगाव ७६६ १२० १५.७
दर्यापूर ९६० १२० १२.५
अमरावती ७६९ ७१ ९.२
तिवसा ७३६ ४८ ६.५
चांदूर बाजार ११०५ ५५ ५.०
चांदूर रेल्वे ५२५ १५ २.९
अंजनगाव ९५८ १५ १.६
अमरावती जिल्हा १२९९७ २३९१ १८.४
--------
सन २०१९ मध्ये
उद्दिष्ट १२९९२
शस्त्रक्रिया ५१५७
सन २०२० मध्ये
उद्दिष्ट १२९९७
शस्त्रक्रिया २३९१
कोट
कुटुंब नियोजनाच्या शस्त्रक्रिया ग्रामीण रुग्णालये आणि प्राथमिक आरोग्य केंद्रांत सर्जनद्वारा केल्या जातात. यासाठी नियोजित शिबिराचे आयोजन केले जातात. मात्र यंदा कोरोनामुळे शक्य तितकेच शिबिर घेता आले. त्यामुळे उद्दिष्ट गाठता आले नाही.
- दिलीप रणमले,
जिल्हा आरोग्य अधिकारी.