भारतात ज्याप्रमाणे मृत व्यक्तीचे श्राद्ध करतात, पितृपक्षात सर्व पितरांना अन्न, तिलोदक देतात, त्याप्रमाणे जगाच्या पाठीवर इतर देशांमधीललोक पितरांचे स्मरण करतात का? हा प्रश्न पडणे साहजिकच आहे. परंतु आपल्याला वाचून आनंद वाटेल की विदेशांतही पूर्वजांचे ऋण फेडण्यासाठी काही ना काही केले जाते. आपल्याकडे त्याला श्राद्ध, पितृपक्ष असे म्हटले जात असले तरी तिकडे त्याला वेगळे नाव असते. बहुतेक सर्व सभ्यतांमध्येपूर्वजांची आठवण करण्याची प्रथा आहे. त्यात रूढ असलेल्या कृती वेगवेगळ्या आहेत. तसे असले तरी त्यामागील भावना मात्र कृतज्ञतेचीच आहे. या आहेत
जगभरातील विविध देश, लोकसमूहांच्या पितरांचे स्मरण करण्याच्या पद्धती-
१) महाराष्ट्रात पितृपंधरवडा होतो, सर्वपित्री अमावास्या होते, तसा कर्नाटकात म्हाळ किंवा म्हाळवस, तामिळनाडूत आदि अमावसायी, केरलमध्येकरिकडा वावुबली अशा सणांद्वारे पूर्वजांना आदरांजली वाहातात.
२) नेपाळमध्ये आॅगस्ट-सप्टेंबरच्या दरम्यान गायजात्रा म्हणजे गावभर गाय फिरवून गोदानाद्वारे पूर्वजांचे ऋण फेडले, असे मानतात.
३) लाओस, थायलँडमध्ये उल्लंबन म्हणतात. तेथील महायान आणि थेरवादी बौद्ध लोक तो पाळतात.
४) कंबोडियात प्रचुम बेंडा हा दिवस त्यासाठी पाळतात. खेमर कालगणनेतील दहाव्या महिन्यातला पाचवा दिवस यासाठी निवडला आहे. या दिवशी सर्व लोक संध्याकाळी बुद्धविहारात जमतात. येताना भात, मासळी घेऊन येतात. पूर्वजांच्या नावे लिहीलेली निमंत्रणे त्यांचा नावाचा पुकारा करून आगीतजाळतात. त्यावर आपण आणलेला भात घालतात, मासळी घालतात.
५) कोरियात यालाच सेवालाल म्हणतात. चार पिढ्यांपर्यंतचे मृतात्मे वंशाशी जोडलेले असतात असे मानतात. विशिष्ट वाणाचा भाताचा पिंड करून वाहतात. त्याला सोंग पियॉन असे नाव आहे. येथे फक्त पुरूषच हे कार्य करतात.
६) मलेशियामध्ये माह मेरी जमातीचे लोक अरी मोयांग नावाने हे कार्य करतात.
७) व्हिएतनाममध्ये थान मिन्ह या नावाने पितरांना आठवण्याचे दिवस घातले जातात.
८) चीनमध्ये गेल्या २५०० वर्षांपासून क्विंग मिन्ह नावाने हे दिवस साजरे करतात. तेथे हे दिवस एप्रिलच्या पहिल्या पंधरवड्यात येतात. त्या काळाततेथे पाऊस असतो, सुगी असते.
९) जपानमध्ये पर्वेकडील भागात जुलैच्या शेवटच्या आठवड्यात तर पश्चिमेकडील भागात आॅगस्टच्या पहिल्या आठवड्यात तीन दिवस यासाठी देतात. या दिवसांना ओबोन ओमात्सुरी म्हणतात. पूर्वजांसाठी आकाश कंदिल लावतात. दिवे पाण्यातसोडतात, तिस-या दिवशी तीरो नागाशी हा विशेष अन्नपदार्थ करतात.
१०) इंग्लंडमध्ये ही पद्धत १५३६ पासून सुरू झाली. या काळात पूर्वजांच्या थडग्यांची डागडूजी करतात. त्यावर आरास करतात.
११) जर्मनीत एर्नटं डांक फेस्ट हा कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा सण असतो.
१२) रोममध्ये लेम्युलारिया हा तत्सम सण आहे.
१३) मादागास्कर बेटांमध्ये दर सात वर्षांनी पूर्वजांची प्रेते उकरून त्यांचे कपडे बदलतात.
१४) हैती देशात वुडू धर्मीय लोक पूर्वजांचे स्मरण करतात, त्या दिवसांचे नाव आहे जोर दे औक्स. आपल्या पूर्वजांचे मृतात्मे मानव आणि देव यांच्यातसंवाद सांधण्याचे काम करतात असे ते मानतात.
१५) मेक्सिकोमध्ये आॅक्टोबरच्या शेवटच्या आठवड्यात दिआ द ला मुरतोस हा कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा सण आहे.
१६) अमेरिकेत युरोपीय वंशजांसाठी मेमधला शेवटचा सोमवार मनवतात तर सप्टेंबरमधला शेवटचा रविवार आदिनिवासी अमेरिकी पूर्वजांसाठी.
१७) आॅल सोल्स डे नावाने अनेक देशांमध्ये पूर्वजांप्रती कृतज्ञता व्यक्त केली जाते.
संकलन: सुमंत अयाचित