अकोला : एचआर म्हणजे मनुष्यबळ खाते. औद्योगिक क्रांतीनंतर फॅक्टरीज वाढल्या. त्यामुळे कामगारसंख्या वाढली. शेती कामगारांऐवजी औद्योगिक कामगारवर्ग शहरा-शहरातून वाढत गेला. त्याचप्रमाणे ऑफिस कर्मचारी वर्ग वाढत राहिला. अर्थातच त्यांची भरती करणे, त्यांना प्रशिक्षण देणे, त्यांच्या समाजकल्याणाची, सामाजिक सुरक्षेची जबाबदरी घेणे, ही कामे आपोआप निघाली. त्याकरिता पूर्वीचे फक्त नोकर भरती करणारे ह्यपर्सनल खातेह्ण जाऊन एक सक्षम मनुष्यबळ खाते विकसित होऊ लागले, ज्यामध्ये नोकर भरती, कर्मचारी आरोग्य, आरोग्य विमा, अपघात-आपत्ती विमा अशी अनेक उपांगे विकसित झाली. सरकारी कंपन्यांमध्ये नवरत्न कंपन्या आहेत, बँका येतात आणि विविध क्षेत्रांत, भौगोलिक स्तरावर त्या कार्यरत आहेत. दुसरीकडे खासगी क्षेत्रात परदेशी भांडवल सहभागाने कार्यकक्षा रुंदावलेली आहे. कॉडा सेंटर्स, बीपीओज, केपीओज, विदेशी कंपन्या, बँका आणि अनेक प्रकारचे खासगी उद्योग याकरिता विविध शैक्षणिक गुणवत्तेचे व कौशल्ये असलेले मनुष्यबळ लागते. त्यांच्या नेमणुका, त्यांची देखभाल, त्यांच्या बदली-बढतीचे नियोजन व प्रत्यक्षात व्यवस्थापन करण्यासाठी मनुष्यबळ खाते सांभाळणारी कुशल टीम असण्याची किंवा त्यातील अनेक विभाग-उपविभाग कार्यक्षमतेने हाताळण्यासाठी कुशल अधिकार्‍यांची गरज आहे.
** एचआरमधील नवीन कामे
जॉब अँनालिसिस, रिस्ट्रक्चरिंग अँनालिसिस, स्किल्स डेव्हलपमेंट, एम्प्लॉई रिलेशन्स, रिक्रुटमेंट, स्पेशालिस्ट हायरिंग, बिझनेस अँडमिनिस्ट्रेशन, ट्रेनिंग, कॉम्पेन्सेशन यांसारखी नवीन कामे आता एचआर करू शकतात. ही सर्व कामे कार्यक्षमतेने करण्यासाठी तितक्याच तोलामोलाचे कार्यक्षम मनुष्यबळ असायला हवे. कारण प्रभावी कंपनीसाठी परिणामकारक मनुष्यबळ धोरण असणे, हेदेखील व्यवस्थापनाचा एक प्राण समजले जाते. एमबीए या संकल्पनेचा गेल्या दोन-तीन दशकांत चांगलाच प्रभाव वाढलेला आहे. बिझनेस किंवा अँडमिनिस्ट्रेशन तसेच मार्केटिंग-फायनान्स अशी स्पेशलाइज्ड एमबीए आहेत. त्याप्रमाणे एचआरमध्ये स्पेशलायझेशन करण्याला महत्त्व आहे. कारण व्यापार-व्यवसाय वृद्धिंगत झाल्यावर त्यातील मनुष्यबळाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी तितकीच अधिकारी व अनुभवसंपन्न माणसे असायला हवीत.
** एमबीए एचआर अभ्यासक्रम
सहा महिन्यांपासून ते दोन वर्षांपर्यंतचे एचआर विषयातील कोर्सेस आहेत. पदवीधर विद्यार्थी एचआरमध्ये डिप्लोमा मिळवू शकतात किंवा पदव्युत्तर अभ्यासक्रमाद्वारे पदविका/पदवी प्राप्त करू शकतात. डिप्लोमा इन एचआरएम हा एक वर्षाचा नियमित बॅचचा तर सण्डे बॅचचा कोर्स उपलब्ध आहे. टाटामधून दोन वर्षांचा मास्टर इन पर्सनल मॅनेजमेंट व इंडस्ट्रीयल रिलेशन्सही करता येतो. पर्सनल मॅनेजमेंट, इंडस्ट्रीयल रिलेशन्स याबरोबरीने सोशल सायन्स, बिहव्हिअरेल सायन्स, एचआर, कम्युनिकेशन, पब्लिक अँडमिनिस्ट्रेशन या विषयांचा अंतर्भाव असतो. (प्रतिनिधी)