सुमेध वाघमारे - नागपूर
कुठल्याही व्यक्तीच्या आयुष्यात जन्म-मृत्यूचा दाखला म्हणजे एक महत्त्वाचा दस्तावेज मानला जातो. अगदी शाळेत प्रवेशापासून ते राष्टÑीयत्व ठरविण्यापर्यंत जन्माच्या दाखल्याचा उपयोग होतो तर संपत्तीवर हक्क दाखविण्यापासून इतर कामात मृत्यूचा दाखला महत्त्वाचा ठरतो. मात्र, या दाखल्यासंदर्भात नागपूर महापालिका गंभीर नाही. झोन कार्यालयातून मिळणारे हे दाखले सफाई कर्मचारी तयार करीत असल्याचे धक्कादायक चित्र आहे. बोगस दाखले तयार होण्याची शक्यता वर्तविली जात आहे. शासनाने जन्म-मृत्यूची नोंदणी आवश्यक असल्याची अट घातली आहे. जन्माच्या दाखला असेल तरच शाळेत प्रवेश मिळतो, नोकरी मिळविण्यासाठी होतोे, विमा उतरविता येतो, राष्ट्रीयत्व ठरविता येते, मतदानाचा हक्क प्राप्त करून घेता येतो, सैन्यात प्रवेश मिळविता येतो, लग्नाचा दाखला मिळविता येतो, वाहन परवाना मिळविताना होतो, पॅनकार्ड तयार करण्यासाठी होतो. मृत्यूचा दाखला असेल तरच संपत्तीवरील हक्क सांगता येतो, या शिवाय अनेक महत्त्वाचे दस्तावेजासाठी हा दाखला महत्त्वाचा ठरतो. पूर्वी हे दाखले महानगरपालिकेच्या जन्म-मृत्यू विभागातच मिळायचे. आता मनपाच्या दहाही झोनमधून मिळतात. संबंधित इस्पितळाचे दस्तऐवज पाहूनच जन्माचा दाखला तयार केला जातो. मृत्यूचा दाखला हा संबंधित घाटावरील पावतीवरून तयार केला जातो. अपघातात मृत्यू झाल्या असल्यास शासकीय इस्पितळातील शवविच्छेदन अहवाल आणि पंचनामा पाहून दिला जातो. नियमानुसार ही कागदपत्रे तपासण्याचे काम रजिस्टार यांचे आहे. मात्र हे पद अनेक ठिकाणी रिक्त आहे. हनुमाननगरमध्ये जमादारावर जबाबदारी मनपाच्या हनुमानगर झोन अंतर्गत मेडिकल रुग्णालय येते. यामुळे दिवसभरात २०० वर जन्माचे आणि मृत्यूचे दाखले दिले जातात. पूर्वी या संदर्भातील कागदपत्रे तपासण्याचे काम एका वरिष्ठ लिपिकाकडे होते. परंतु त्याची बदली झाल्याने हे काम एक जमादाराकडे आहे. मागील सहा महिन्यांपासून तो हे काम पाहत आहे. या कामाची जबाबदारी झोनल अधिकार्‍यांवर टाकण्यात आली आहे, परंतु त्यांच्याकडील कामाचा व्याप पाहता ते फक्त स्वाक्षरी करतात तर चतुर्थ कर्मचारी असलेले जमादार आणि ऐवजदार दाखल्याला आवश्यक असणारी कागदपत्रे तपासणी करून त्याची प्रिंट काढतात. साधारण एका झोनमधून रोज २०० ते ४००च्या घरात हे दाखले दिले जातात. (प्रतिनिधी) गांधीबाग झोनमध्ये ऐवजदार पाहतो काम मनपाच्या गांधीबाग झोनअंतर्गत मातृ सेवा संघ, डागा आणि मेयो अशी तीन शासकीय रुग्णालये येतात. दिवसाकाठी साधारण २०० ते ४०० दाखले तयार केले जातात. हे काम एका लिपिकाकडे देण्यात आले आहे. परंतु त्यांच्याकडे कामाचा व्याप पाहता त्याच्या मदतीला सफाई कर्मचारी ऐवजदार दिला आहे. लिपिक रजेवर असल्यास किंवा कामात व्यस्त असल्यास दाखल्याचे काम हाच ऐवजदार पाहतो. इतरही झोनमध्ये अशीच स्थिती आहे. हो ‘ते’ देतात दाखले ज्या झोनमध्ये जमादार व ऐवजदार जन्म-मृत्यू दाखल्याचे काम पाहतात ते वर्ग तीनमध्ये येतात. महापालिकेच्या नियमानुसार त्यांना दाखला तयार करण्याचे अधिकार देण्यात आले आहे. दाखल्यावर स्वाक्षरी करण्याचे अधिकार मात्र रजिस्टारचे आहे. हे अधिकार झोनल अधिकार्‍यांना देण्यात आले आहेत. - रंजना लाडे, जन्म-मृत्यू विभाग,मनपा