- समीर मराठे
अतिशय सर्वसामान्य घरातला एक मुलगा. शिक्षण होईर्पयत कधीच घराबाहेर पडला नाही. एकुलता एक मुलगा असल्यानं ‘ओव्हर प्रोटेक्टेड’. घरच्या जबाबदार्‍याही काहीच नाहीत. घराबाहेर पडल्यावर आपण हरवू की काय, अशी भीती त्याच्या मनात कायम दडलेली. पण हाच ‘लाजाळू’, ‘घाबरट’ मुलगा परदेशात जातो, तिथे उच्चशिक्षण घेतो, परदेशातच काही र्वष नोकरी करतो, अचानक त्याचा आतला आवाज त्याला काही सांगतो. तो नोकरी सोडतो, बाईक घेतो, वाटेल तिथे भटकतो, नंतर एक साधी सायकल घेतो आणि जगभ्रमंतीला निघतो. काहीच प्लॅन नाही, सोबतीला कोणीच नाही. 31 देश आणि तब्बल 24 हजार किलोमीटरचा सायकलप्रवास करून तो भारतात परत येतो.या प्रवासात तो कधी इटलीच्या जंगलात राहिला, कधी क्रोएशियाच्या ओसाड घरात रात्र काढली, बोस्नियात हॉटेलच्या गार्डनमध्ये आसरा घेतला, कधी उझबेकिस्तानच्या रस्त्यावर सुरू असलेल्या कन्स्ट्रक्शन साइटच्या शेडचा सहार घेतला, चीनमध्ये तलावाच्या काठी तर अल्माटी येथे नदीकाठीही त्यानं आपला पडाव टाकला. अक्षरशर्‍ थक्क करणारा प्रवास.या अवलिया तरुणाचं नाव आहे योगेश गुप्ता. घरचे आणि मित्रमंडळींसाठी तो ‘योगी’ आहे. 31 देशांची सायकलवारी करून तो नुकताच त्याच्या घरी नाशिकला परतलाय.त्याच्या या जगावेगळ्या प्रवासाची कहाणी जाणून घेण्यासाठी योगेशची भेट घेतली तेव्हा एक मोठा पटच समोर उलगडत गेला. त्याला ‘योगी’ का म्हणतात तेही कळलं. बुद्धांची शिकवण तो शब्दशर्‍ आचरणात आणतोय असं त्याच्याशी बोलताना सारखं वाटत राहतं. त्याला कसलाच मोह नाही, कुठली अ‍ॅम्बिशन्स नाहीत, कोणाशी वैर नाही. राग, लोभ. काहीही नाही. इतकंच काय, गरजेशिवाय आणि प्रश्न विचारल्याशिवाय तो फारसं बोलतही नाही. अशा तरुणानं एकटय़ानं जगभर सायकलवारी कशी केली असेल याचं कोडं आपल्याला सारखं पडत राहतं. तुला एकदम जगप्रवासाची हुक्की का आली, असं विचारल्यावर योगी सांगतो, माझ्या अंतर्मनानं कौल दिला आणि मी निघालो. पण कदाचित माझ्या वडिलांनी तरुणपणीच आपला प्रदेश सोडला आणि ते घराबाहेर पडले. तेच बीज, तोच वारसा कदाचित माझ्यात उतरला असावा.सुरुवातीपासूनच कोषात वाढलेल्या योगीला प्रवास म्हणजे काय हे माहीतच नव्हतं. अगदी नाशिकला कॉलेजला असेर्पयत दोन-तीन किलोमीटरपेक्षा जास्त कधी तो एकटय़ानं बाहेरही पडला नाही. योगी सांगतो, बाहेर पडलो की मला भीती वाटायची. सगळं काही अनोळखी वाटायचं.पेट्रोलियम इंजिनिअरिंगसाठी योगी पुण्याला गेला, तेव्हा त्याला वाटलं जणू आपण परदेशातच आलोय. कोणीच ओळखीचं नाही, कोणतीच जागा परिचयाची नाही. योगी सांगतो, इथेच माझा आत्मशोधाचा प्रवास सुरू झाला असावा.पुण्यात इंजिनिअरिंग केल्यानंतर योगी गेला ते थेट कतारमध्ये. जॉबसाठी. तिथे तीन र्वष नोकरी केल्यानंतर मास्टर्स डिग्रीसाठी त्यानं लंडन गाठलं. त्यानंतर जॉबसाठी नेदरलॅण्ड्स ! योगीनं तब्बल पाच र्वष इथे काढली. पण नोकरीतला त्याचा रस आता संपत आला होता. बाहेरचं जग त्याला खुणावत होतं.योगी सांगतो, मी छोटय़ा छोटय़ा ट्रीप करायला सुरुवात केली. एकटय़ानंच. खूप बरं वाटायचं. आपण नोकरीत जे काही करतोय, त्यात काहीच मजा नाही, आनंद नाही असं मला सारखं वाटायचं. एक दिवस मी माझ्या बॉसला सांगितलं, मला चार महिन्यांची सुट्टी पाहिजे !बॉसला आश्चर्य वाटलं, त्यानं आढेवेढे घेतले; पण योगीला सुट्टी मिळाली !योगी सांगतो, मला जिथे कोणीच ओळखत नाही, तू इथे काय करतोयस, का आलास?. असे कुठलेही प्रश्न मला कोणी विचारणार नाही आणि निवांतपणे फिरता येईल, जग पाहता पाहता आत्मशोधही घेता येईल. अशा ठिकाणी मला जायचं होतं.जॉबवरून सुटी घेतल्यानंतर योगी विमानतळावर गेला. तिथे पहिली फ्लाइट होती काठमांडूची. त्यानं तिकीट काढलं आणि विमानात बसून काठमांडू ! नेपाळला फिरला. ट्रेकिंगची कधीच सवय नव्हती; पण एव्हरेस्टला जाऊन आला. जिथे वाटेल तिथे योगी मुक्त भटकत होता.योगीच्या घरच्यांना हे कळल्यावर त्यांना वाटलं, या पोराचं डोकंबिकं फिरलंय की काय, ते त्याला भेटायला गेले. योगीनं त्यांना त्याच्यापरीनं समजावून सांगितलं. मी सुखरूप आहे आणि मी जिथे कुठे असेन, तुम्हाला कळवत राहीन. नेपाळमधून योगी गेला ते व्हिएतनामला. तिथे एक महिना राहिला. मोटरबाइकनं भरपूर फिरला. तिथेच त्याला त्याची जुनी मैत्रीण भेटली. ती जपानची. तिच्याबरोबर मग जपानला गेला. जपान पिंजून काढलं. त्यानंतर परत व्हिएतनाम गाठलं. सुटीचे चार महिने संपले.योगी जॉबवर रुजू झाला. पण त्याचं मन त्याला बाहेर, मुक्त जगात ओढत होतं. तो परत आपल्या बॉसकडे गेला, म्हणाला, मला आता चार नाही, आठ महिन्यांची सुट्टी पाहिजे ! बॉसनं सांगितलं, शक्य नाही. योगीनं शांतपणे राजीनामा लिहिला.बॉस म्हणाला, तुझ्यासारख्या लोकांची कंपनीला गरज आहे. योगीचा राजीनामा त्यानं नाकारला. योगीला आता आठ महिन्यांची रजा मिळाली !योगी सांगतो, कुठे जायचं, का जायचं, काय करायचं?. काहीही माहीत नव्हतं. एक फक्त नक्की होतं, आपला आतला आवाज जे काही सांगेल, ते करायचं. मी तेच केलं. पैसे संपले किंवा जगण्यासाठी पैसे हवे असले की मी ॅजिथे असेल तिथल्या अनाथालयात जायचो. व्हॉलण्टिअर म्हणून काम करायचो. डोक्याखाली छत, खूप समाधान आणि थोडे पैसे मिळायचे. प्रवास पुढे सुरू !.योगीनं आता मोटरबाइक घेतली. साऊथ अमेरिकेला गेला. भटक भटक भटकला. स्पॅनिश शिकला. पैसे संपत आल्यावर अनाथालयात गेला. योगी सांगतो, आपल्या मनातलं भयच आपल्याला परत परत रुटिन काम करायला, परत जॉबवर जायला प्रवृत्त करतं, हे लक्षात आलं. एव्हाना रजेचे आठ महिनेही आता संपत आले होते. मी तिथूनच मेलनं राजीनामा पाठवून दिला. शेवटचं बंधनही तोडून टाकलं.वास्को द गामानं जसा भारत शोधून काढला, तसं आपण रस्ते मार्गानं भारत शोधून काढू असा विचार त्याच्या डोक्यात आला. पोर्तुगालपासून सुरुवात करायची असं ठरवलं. त्यामुळे नेदरलॅण्ड्सहून तो फ्लाइटनं पोतरुगालला आला. तीन महिन्यांत त्याला युरोप क्रॉस करायचा होता. कारण त्याच्याकडे आता तीन महिन्यांचाच व्हिसा उरला होता. जहाजानं गेलो तरी युरोप क्रॉस करायला तेवढाच वेळ लागेल आणि सायकलनं गेलो तरी तितकाच वेळ लागेल असं त्याच्या लक्षात आलं आणि योगीनं ठरवलं, मग सायकलनंच का जाऊ नये?
इराणी तरुणीनं घातली लग्नाची मागणी !
योगीनं त्याच्या साध्या सायकलवर जग पालथं घातलं; पण त्याला सगळ्यात आवडलेला देश म्हणजे इराण. इथल्या खाद्यपदार्थानी त्याला भुरळ घातली, काहीही संबंध नसताना इथल्या लोकांनी त्याला बळजबरी स्वतर्‍च्या घरात ठेवून घेतलं, इथल्या संस्कृतीनं त्याला मोहवून टाकलं, इथल्या माणसांनी त्याच्यावर मोहिनी घातली, इतकंच काय, अत्यल्प परिचयात इथल्या तरुणीनंही त्याला लग्नासाठी मागणी घातली. तिच्या वडिलांनी भारतात योगीच्या आईवडिलांशीही त्यासाठी संपर्क साधला. पण योगी म्हणतो, तिच्यावर अन्याय होऊ नये म्हणून मी नकार दिला. तिला इंग्रजी येत नाही, मला फारसी. एका जागी राहायची मला सवय नाही. कुठल्याही अपेक्षांचं बंधन मला मानवत नाही. माझ्याकडून तिच्यावर कुठलाही अन्याय होऊ नये म्हणूनच मी तिला नाही म्हणालो !
(लेखक लोकमत वृत्तपत्र समूहात उपवृत्तसंपादक आहेत.)
sameer.marathe@lokmat.com