share market : भारत-पाकिस्तानमध्ये युद्धविराम घोषित झाल्यानंतर सोमवारी शेअर बाजाराने जोरदार उसळी घेतली. जवळपास सर्वच क्षेत्रात चांगली वाढ झाली. मात्र, त्याच्या दुसऱ्याच दिवशी आज बाजार १००० अंकांनी कोसळला. वर्षाच्या सुरुवातीपासून शेअर बाजारात पुन्हा एकदा चढ-उताराचे सत्र दिसत आहे. बाजारातील घसरणीदरम्यान गुंतवणूकदारांना भीती वाटते की येथे लोअर सर्किट तर लागणार नाही. शेअर मार्केटमध्ये अप्पर सर्किट किंवा लोअर सर्किट म्हणजे नेमकं काय आणि ते का लागते, हे तुम्हाला माहिती आहे का?
कोणत्याही शेअरची किंमत कमी जास्त का होते? हे सोप्या भाषेत समजून घ्यायचं झालं तर आपण भाजीबाजाराचं उदाहरण घेऊ. भाजीपाल्याचे भाव जसे मागणी आणि पुरवठ्यावर अवलंबून असतात. तसेच शेअर बाजारातही घडतं. जेव्हा जेव्हा शेअरची मागणी वाढते तेव्हा त्याची किंमत वाढते आणि जेव्हा शेअर्सवर विक्रीचा जोर वाढतो तेव्हा शेअरची किंमत कमी होऊ लागते. कोणत्याही स्टॉक मार्केटमध्ये दोन प्रकारचे सर्किट असतात. पहिला अप्पर सर्किट आणि दुसरा लोअर सर्किट. या सर्किटवर किती टक्के शुल्क आकारले जाईल, हे मार्केट एक्सचेंजद्वारे ठरवले जाते.
अप्पर सर्किट म्हणजे काय?
शेअर बाजारात 'अप्पर सर्किट' म्हणजे एका विशिष्ट दिवसासाठी शेअरची उच्चतम किंमत मर्यादा, ज्याच्या पुढे व्यवहार होऊ शकत नाही. 'लोअर सर्किट' म्हणजे त्या दिवसासाठी शेअरची न्यूनतम किंमत मर्यादा, ज्याच्या खाली व्यवहार होऊ शकत नाही. हे दोन्ही नियम शेअरच्या किंमतीतील जास्त चढउतार रोखण्यासाठी आणि गुंतवणूकदारांचे संरक्षण करण्यासाठी असतात.
- जेव्हा एखाद्या विशिष्ट शेअरची किंमत एका दिवसात पूर्वनिश्चित केलेल्या उच्च मर्यादेपेक्षा जास्त वाढते, तेव्हा त्या शेअरसाठी अपर सर्किट लागतो.
- ही उच्च मर्यादा मागील दिवसाच्या बंद किमतीच्या आधारावर टक्क्यांमध्ये (उदा. २%, ५%, १०%, २०%) निश्चित केली जाते. ही मर्यादा शेअरच्या अस्थिरतेनुसार (volatility) बदलते.
- अपर सर्किट लागल्यानंतर त्या शेअरमधील खरेदीचे व्यवहार थांबवले जातात. याचा अर्थ त्या दिवसासाठी त्या शेअरला त्याच्या उच्च मर्यादेपेक्षा जास्त किमतीत खरेदी करता येत नाही.
- विक्रीचे व्यवहार मात्र चालू राहू शकतात, जर खरेदीदार त्या उच्च किमतीत खरेदी करण्यास तयार असतील. अनेकदा अपर सर्किट लागल्यावर खरेदीदार नसतात आणि शेअरमधील व्यवहार थांबतो.
लोअर सर्किट
- जेव्हा एखाद्या विशिष्ट शेअरची किंमत एका दिवसात पूर्वनिश्चित केलेल्या निम्न मर्यादेपेक्षा जास्त घटते, तेव्हा त्या शेअरसाठी लोअर सर्किट लागतो.
- ही निम्न मर्यादा देखील मागील दिवसाच्या बंद किमतीच्या आधारावर टक्क्यांमध्ये (अप्पर सर्किटप्रमाणेच) निश्चित केली जाते.
- लोअर सर्किट लागल्यानंतर त्या शेअरमधील विक्रीचे व्यवहार थांबवले जातात. याचा अर्थ त्या दिवसासाठी त्या शेअरला त्याच्या निम्न मर्यादेपेक्षा कमी किमतीत विकता येत नाही.
- खरेदीचे व्यवहार मात्र चालू राहू शकतात, जर विक्रेते त्या निम्न किमतीत विक्री करण्यास तयार असतील. अनेकदा लोअर सर्किट लागल्यावर विक्रेते नसतात आणि शेअरमधील व्यवहार थांबतो.
थोडक्यात, अप्पर आणि लोअर सर्किट हे शेअर बाजारातील एक महत्त्वाचे सुरक्षा कवच आहे जे अनियंत्रित अस्थिरता आणि संभाव्य नुकसानीपासून गुंतवणूकदारांचे संरक्षण करते. मात्र, काहीवेळा ते अपेक्षित व्यवहार आणि तरलता यांवर नकारात्मक परिणाम करू शकतात.